Znajdujemy ją w dokumencie z 1634 roku dotyczącym utworzenia w Białej wikariatu wieczystego. Z treści dokumentu możemy wysnuć tezę, że wtedy wójtostwo w Białej już nie istniało, a grunty należne dawniej wójtowi przejął biskup chełmski, bowiem ich część stanowiła uposażenie dla wikariusza wieczystego: „Tenże właśnie wikariusz wieczysty czasowo urzędujący na mocy wymienionej, dokonanej zgodnie z prawem prowizji, będzie posiadał połowę gruntów wójtowskich w miasteczku Biała, tenuty (dzierżawy gruntów królewskich) niegdyś panów Podsędkowskich. Również łąki z tego właśnie majątku wójtowskiego tak, jak z tym majątkiem graniczą, a ponadto ze swoimi przynależnościami do wymienionego wójtostwa od dawna, do obecnego czasu należące. Również z majątku wójtowskiego pewną część tejże właśnie posiadłości przylegającą do budynku plebańskiego, a następnie opuszczone zagrody poddanych należące niegdyś do wójtostwa. Również ogród ustalony w pewnych granicach ze stawami rybnymi, które niegdyś należały do szpitala, a także z przylegającą właściwej proporcji na długość i na szerokość łąką, gdzie także, jeśli chciałby, z powodu dość rozległego miejsca, mógłby wyznaczyć dla swoich zagrodników zagrody.”1

Z dokumentu tego wynika, że grunty wójtowskie weszły do folwarku plebańskiego.

Najprawdopodobniej wraz z likwidacją wójtostwa w Białej musiał rozwinąć się samorząd miejski z burmistrzem na czele (prokonsul). Z racji na fakt, że Biała była miasteczkiem prywatnym burmistrz był zapewne mianowany przez właściciela miasta.

Brak źródeł powoduje, że znamy tylko nielicznych wójtów Białej z imienia. Dostępne przekazy skłaniają do wniosku, że dzierżawa gruntów wójtowskich związana była zawsze z rodziną Podsędkowskich herbu Trzaska, bo znani wójtowie pochodzą właśnie z tego rodu.

Piotr zwany Dzieweczka z Podsędkowic.

Wójt Białej (advocatus in Biała) po raz pierwszy jest wymieniony w dokumencie Siemowita V z 1439 roku2, w którym przysądzono brzeg rzeki Białki i pewne łąki proboszczowi bialskiemu. W dokumencie tym pojawia się Piotr zwany Dzieweczka z Podsędkowic „advocatum in Biała”. Posiadał on 4 łany. Nie jest tu także określony status prawny Białej (miasteczko – oppidum, czy wieś – villa). Najprawdopodobniej Biała była wtedy wsią książęcą.

Strznadl

Drugim znanym wójtem Białej był Strznadl, o którym wspominają rejestry poborowe z 1579 roku, że płacił podatek z połowy łanu3.

MK ks. 37 k 327. Przywilej lokacyjny dla Białej z 1521 r.

Najprawdopodobniej pierwsza lokacja miejska Białej zakończyła się niepowodzeniem, bowiem w 1521 roku biskup chełmski Jakub Buczacki uzyskał od króla Zygmunta Starego przywilej lokacyjny dla wsi Biała. Wtedy uposażeniem wójta były 2 łany gruntu i stawy rybne. W tym wypadku także nic nie wiemy o zasadźcy. Możliwe, że był nim znów jakiś Podsędkowski, bo nazwisko to jest wymienione w ostatniej znanej relacji dotyczącej gruntów wójtowskich.

MK ks. 21 k. 153. 1505 r. 

MK ks. 20 k 108 1503 r.

Jako miasto taktowana jest jeszcze w dokumentach z 1503 i 1505 roku.

MK ks. 16, k. 204 [MRPS II, nr 1228]. 1498 r.

MK, ks. 12 k. 81. 1472 r.

Przed 1498 r. nastąpiła pierwsza miejska lokacja Białej. Nie są znane żadne szczegóły tego aktu ani tym bardziej kto był zasadźcą. Możliwe, że był nim Osuchowski. W dokumencie z 1498 roku Biała jest już miastem.

Podobny proces zapewne miał miejsce przy lokacji Białej.

Najprawdopodobniej istniał tu w XIII w. gród kasztelański, lecz nie wiadomo, czy Biała jako wieś książęca został lokowana na terenie dawnego podgrodzia czy na tzw. surowym korzeniu, czyli na zupełnie nowym miejscu. Jeśli przyjmiemy, że kasztelania była na terenie dzisiejszej wsi Marchaty, to druga opcja jest bardzo prawdopodobna. Dodatkowo, jak zostanie to poniżej omówione, dziedziczne wójtostwo bialskie należało od zamierzchłych czasów do panów Podsędkowskich z pobliskich Podsędkowic.

Nie wiadomo, kiedy dokładnie lokowano Białą jako wieś. Najpewniej było to w XIV w.

W 1472 roku król Kazimierz Jagiellończyk oddał Białą pod zastaw 50 grzywien kasztelanowi rawskiemu Krystynowi z Osuchowa1. Nie wiadomo, czy transakcja dotyczyła również gruntów wójtowskich. W dokumencie tym Biała jest jeszcze wsią.

Rysunek pochodzący ze „Zwierciadła saskiego” (prywatny zbiór prawa zwyczajowego z terenu Saksonii sporządzony przez Eike von Repkowa w pierwszej połowie XIII w.) przedstawiający lokację osady. Zasadźca (w kapeluszu) otrzymuje przywilej lokacyjny, jego pomocnicy karczują las i budują domy. Następnie jako wójt dziedziczny, zbiera czynsze i pełni funkcje sędziego.

Pojęcia „wójt” i „wójtostwo” wiążą się ze średniowiecznymi lokacjami wsi i miast na prawie niemieckim. Na mocy przywileju lokacyjnego nadawanego przez właściciela ziemi (króla lub księcia) osoba uprawniona, czyli zasadźca (lokator) podejmował działania zmierzające do powstania wsi lub miasta pełniąc urząd wójta lub sołtysa. Przy czym warto zaznaczyć, że wójt mógł być zasadźcą miasta jak i wsi. W zamian za trud organizacyjny, na mocy przywileju, wójt otrzymywał najczęściej dziedziczne wójtostwo, czyli uposażenie ziemskie oraz dodatkowe prawa, np. sprawował sądy, miał prawo zbudować karczmę, młyn, zatrzymać dla siebie 1/6 czynszu należnego księciu lub królowi, i 1/3 kar sądowych.

Lokacja Białej Rawskiej i wójtostwo bialskie 

BIALSKIE STOWARZYSZENIE HISTORYCZNE W BIAŁEJ RAWSKIEJ

Przydatne informacje

Bialskie Stowarzyszenie Historyczne

ul. Mickiewicza 44/16

96-230 Biała Rawska

KRS: 0000352642

NIP: 835--159-16-28

e- mail bshbr@wp.pl

Bialskie Stowarzyszenie Historyczne skupia pasjonatów historii Białej Rawskiej i okolic. Chcesz do nas dołączyć zajrzyj do zakładki

W kilku słowach o tym co robimy

Strona zrobiona w kreatorze stron internetowych WebWave

Media Społecznościowe

Moderator strony

Paweł Kobyłczak