Prawa miejskie Białej Rawskiej

Opracował Paweł Kobyłczak BSH

Powyżej przedstawiony dokument oraz odciski pieczęci miejskich Białej pochodzą ze zbioru pt "O wyłączeniu z gminy wiejskiej Marianów osady Biała-Rawska i przywróceniu takowej praw miejskich" znajdującego się w zespole "Akta miasta Białej..." w Archiwum Państwowym w Grodzisku Mazowieckim.

Pierwszego stycznia 2018 roku minęło 100 lat od odzyskania przez Białą Rawską praw miejskich. To ważny jubileusz lecz chyba trochę zapomniany. Warto jednak przy tej okazji powrócić choćby na chwilę do historii tego miasta, bo choć jest ono małe, to posiada swój niepowtarzalny klimat i urok.

Korzenie Białej Rawskiej sięgają co najmniej XIII w., kiedy mieścił się tam gród kasztelański. Później Biała (bo taka nazwa funkcjonowała do końca XIX w.) była wsią królewską. Prof. A. Świeżawski w swoim artykule „Bała Rawska w średniowieczu” (Rocznik Łódzki, tom XIV (XVII), 1970) wywodzi na podstawie wpisów w Metryce Koronnej, że prawa miejskie zostały nadane Białej między 1472 a 1498 r., gdyż w tym ostatnim występuje już jako miasto. Na początku XVI w. Biała weszła w skład dóbr stołowych biskupów chełmskich (Chełm k. Lublina). W 1521 roku biskup Jakub Buczacki zwrócił się do króla Zygmunta I o ponowną lokację. Król przychylając się do tej prośby, wydał 22 XII 1521 roku przywilej zezwalający na lokowanie miasta na prawie niemieckim. Prócz wskazanych lokacji istnieje ślad dawniejszych przywilejów miejskich dla Białej. Ks. J. Wiśniewski w książce „Opis historyczny parafii Biała Mazowiecka” (1938 r.) przytacza dokument z 1439 roku, dotyczący przysądzenia brzegu rzeki i pewnych łąk proboszczowi z Białej, w treści którego występuje Piotr zwany Dzieweczka z Podsędkowic – wójt (advocatus) w Białej. To właśnie może świadczyć, że pierwsze nadanie Białej praw miejskich nastąpiło dużo wcześniej, niż się powszechnie uważa.

W ciągu kolejnych wieków funkcjonowania Białej jako miasta, zmieniali się jej właściciele. W 1695 r. przeszła ona drogą kupna w ręce Jarzynów, zaś w połowie XVIII w. należała już do Leszczyńskich, jednak była ciągle miastem ostatniej kategorii, które mimo starań mieszkańców nie doznało rozkwitu równego chociażby z pobliskim Mszczonowem. Na początku XIX w. nie było w kasie miejskiej pieniędzy nawet na utrzymanie burmistrza i już wtedy pojawił się pomysł aby przyłączyć Białą do najbliższej gminy wiejskiej. Na mocy ukazu carskiego z 1 czerwca 1869 roku, 336 miast w Królestwie Polskim przemianowano na osady, a wśród nich także Białą, która została przyłączona do gminy Marianów.

W czasie I wojny światowej od 1915 r. okolice Białej Rawskiej (powiat rawski) weszły w skład niemieckiej strefy okupacyjnej (Generał-gubernatorstwo niemieckie). W oparciu o nowe przepisy oraz ordynację miejską z 12 sierpnia 1916 r., Szef Administracji wydał 11 października 1917 roku rozporządzenie, na mocy którego wyłączono począwszy od 1 stycznia 1918 r. osady: Nowe Miasto i Biała z gmin odpowiednio Góra i Marianów. Akt ten przewidywał, że od tej daty, wymienione miejscowości będą zupełnie samodzielne i zostają podporządkowane przepisom ordynacji miejskiej. Jako tymczasowe granice Białej przyjęto te, które istniały przed utratą praw miejskich. Dodatkowo przyłączono wieś Gośliny Małe. W celu przeprowadzenia działań związanych z odłączeniem Białej od gminy Marianów, wzajemnych rozliczeń i podziałów, powstała specjalna komisja, w skład której zostali powołani: Burmistrz – Stanisław Musiałek, Radny – Józef Rychwalski, Wójt gminy Marianów – Andrzej Zdulski, upoważniony przez gminę Józef Orzechowski. Na przewodniczącego komisji został powołany Burmistrz Miasta Rawy Münzinger.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Biała nadal de facto była miastem, choć w wykazie miast dołączonym do dekretu z 4 lutego 1919 r "o samorządzie miejskim", nie została ujęta. Jak wynika z dokumentów, władzę w Białej sprawowali: Burmistrz i Rada Miejska bez jakichś protestów ze strony organów wyższego szczebla. Być może wspomniany dekret o samorządzie miejskim miał być z założenia tymczasowy i nawet jeśli jakieś miejscowość nie ujęte w załączonym wykazie miast miały organy miejskie i tak też były zarządzane, to rząd polski to tolerował, porządkując prawnie tę sytuację dopiero po pewnym czasie. Tak też było w przypadku Białej. Już 29 marca 1919 roku wydano rozporządzenie "w przedmiocie przywrócenia na terenie b. Królestwa Kongresowego dawnych granic gmin wiejskich, zmienionych przez władze okupacyjne okupacyjne niemieckie i austriacko-węgierskie" Akt ten stanowił, że zmiany dokonane przez władze okupacyjne w zakresie zmian obszaru gmin wiejskich zostają zniesione i przywrócone dawne przedwojenne granice granice. Jednakże przepis ten nie miał zastosowania do przypadków, w których całe gminy wiejskie lub ich części zostały włączone do gmin miejskich. W takiej sytuacji była przecież Biała, która została wyłączona z wiejskiej gminy Marianów tworząc odrębny samorząd miejski. Brak wpisu jej do wykazu miast powodował, że w wykazach statystycznych była ujmowana jako osada miejska (Rocznik statystyczny z 1921 roku) w odróżnieniu od miast . Warto przy tym wspomnieć, że pobliskie Nowe Miasto, które odzyskało prawa miejskie w wyniku tego samego rozporządzenia co Biała zostało wpisane do wykazu miast już w 1919 roku. Możliwe, że Biała do tego czasu nie dopełniła wszystkich formalności związanych z oddzieleniem od Gminy Marianów albo ktoś nie zgłosił tego faktu w wymaganym terminie. Analiza dokumentów na ten temat zgromadzonych w Archiwum Państwowym w Grodzisku Mazowieckim nie daje odpowiedzi na to pytanie.

Widocznie takich przypadków jak Biała było więcej, bo polski ustawodawca wprowadzał kolejne przepisy zmierzające do uregulowania stanu prawnego miast nie wpisanych do wykazu dołączonego do dekretu z 4 lutego 1919 roku o samorządzie miejskim. 20 lutego 1920 r. uchwalono ustawę "w przedmiocie rozciągnięcia na miasta b. zaboru rosyjskiego dekretu z dnia 4 lutego 1919 r. o samorządzie miejskim".  Art. 1 tego aktu prawnego stanowił: "Na obszarze b. zaboru rosyjskiego Ministrowi Spraw Wewnętrznych nadaje się prawo rozciągnięcia w drodze rozporządzenia mocy obowiązującej dekretu z dnia 4 lutego 1919 r. (Dz. Pr. № 13, poz. 140) o samorządzie miejskim na miasta, niewyliczone w wykazie, dołączonym do tego dekretu, i uzupełniania tego wykazu." Nawet pobieżna analiza tego przepisu wskazuje, że ustawodawca wyróżnia miasta "niewyliczone w wykazie" i wyliczone w wykazie. Odnosząc to do Białej można zasadnie twierdzić, że była ona miastem mimo braku jej w wykazie miast. Sytuacja prawna Białej została jednoznacznie określona prawnie rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z 5 września 1925 roku "o rozciągnięciu na miasto Białę Rawską w powiecie rawskim mocy obowiązującej dekretu z dnia 4 lutego 1919 roku o samorządzie miejskim".

Na mocy tego aktu Biała została wpisana do wykazu miast z mocą obowiązującą od 1 października 1925 roku. Jak zatem należy potraktować stan prawny Białej w latach 1917-25? Sytuację tę określa rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z 1 czerwca 1927 roku "w sprawie granic gmin na terenie b. królestwa Kongresowego, zmienione przez b. władze okupacyjne niemieckie i austriacko-węgierskie". Artykuł 2 tego aktu stanowi "Rozporządzenia i zarządzenia władz okupacyjnych, włączające całe gminy wiejskie lub ich części do obszarów miejskich, bez względu na formę ich ogłoszenia oraz rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych, wydane na podstawie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 29 marca 1919 r. (w przedmiocie przywrócenia na terenie b. Królestwa Kongresowego dawnych granic gmin wiejskich, zmienionych przez władze okupacyjne okupacyjne niemieckie i austriacko-węgierskie) mają moc prawną od chwili ich wydania. Na podstawie powyższego przepisu można zasadnie twierdzić, że Biała została uznana za pełnoprawne miasto z mocą już od 11 października 1917 roku czyli od dnia wydania rozporządzenia przez Szefa Administracji niemieckich władz okupacyjnych. Mimo to za datę odzyskania przez Białą Rawską praw miejskich należy uznać 1 styczna 1918 roku ponieważ wskazane powyżej rozporządzenie wyznacza wyłączenie Białej z gminy Marianów i podporządkowanie jej ordynacji miejskiej.

Wydaje się, że przyczyną odzyskania przez Białą Rawską praw miejskich nie była wola jej mieszkańców ani chęć nobilitacji tej miejscowości lecz pragmatyzm władz okupacyjnych. Na pieczęci miejskiej Białej został umieszczony orzeł w koronie. Zaledwie kilka miesięcy później miasteczko to znalazło się w granicach odrodzonej Rzeczpospolitej. Rok 2018 był zatem w naszej gminie okazją do świętowania podwójnego jubileuszu: odzyskania przez Polskę niepodległości i powrotu Białej Rawskiej do rzędu miast.

BIALSKIE STOWARZYSZENIE HISTORYCZNE W BIAŁEJ RAWSKIEJ

Przydatne informacje

Bialskie Stowarzyszenie Historyczne

ul. Mickiewicza 44/16

96-230 Biała Rawska

KRS: 0000352642

NIP: 835--159-16-28

e- mail bshbr@wp.pl

Bialskie Stowarzyszenie Historyczne skupia pasjonatów historii Białej Rawskiej i okolic. Chcesz do nas dołączyć zajrzyj do zakładki

W kilku słowach o tym co robimy

Strona zrobiona w kreatorze stron internetowych WebWave

Media Społecznościowe

Moderator strony

Paweł Kobyłczak