Media SpoĆecznoĆciowe
Strona zrobiona w kreatorze stron internetowych WebWave
W kilku sĆowach o tym co robimy
Bialskie Stowarzyszenie Historyczne skupia pasjonatĂłw historii BiaĆej Rawskiej i okolic. Chcesz do nas doĆÄ czyÄ zajrzyj do zakĆadki
Bialskie Stowarzyszenie Historyczne
ul. Mickiewicza 44/16
96-230 BiaĆa Rawska
KRS: 0000352642
NIP: 835--159-16-28
e- mail bshbr@wp.pl
Przydatne informacje
PieczÄÄ miejska 1918
Rynek bialski okres miÄdzywojenny
logo550NAPIS
Gilly, Cron, 1802
Ratusz okres miÄdzywojenny
logo550NAPIS
BiaĆa 1948
Panorama BiaĆej okres miÄdzywojenny
logo550NAPIS
BIALSKIE STOWARZYSZENIE HISTORYCZNE W BIAĆEJ RAWSKIEJ
BadajÄ c historiÄ BiaĆej Rawskiej i okolic musimy, niczym detektyw, sklejaÄ jÄ z maĆych fragmentĂłw, strzÄpĂłw informacji i ĆladĂłw w dokumentach ĆșrĂłdĆowych. TÄ samÄ metodÄ badawczÄ musimy zastosowaÄ takĆŒe, jeĆli chcemy odnaleĆșÄ osoby pochodzÄ ce z tych okolic, ktĂłre wniosĆy znaczny wkĆad dla polskiej kultury. Zwykle nie pisze siÄ o nich w podrÄcznikach szkolnych, bo nie sÄ np. wieszczami narodowymi, czy najznakomitszymi w danej epoce artystami. Jednak znaleĆșÄ moĆŒna kilka osĂłb, ktĂłre miaĆy bliskie kontakty z twĂłrcami najwiÄkszego formatu, majÄ c na nich niejako poĆredni wpĆyw. O tych najwiÄkszych historia pamiÄta, a ci mniejsi najczÄĆciej zostali zapomniani, choÄ w czasach, w ktĂłrych ĆŒyli, znani byli w najbardziej elitarnych krÄgach polskiej polityki czy kultury. JednÄ z takich postaci, pochodzÄ cych z okolic BiaĆej Rawskiej, ktĂłra godna jest przypomnienia ze wzglÄdu na jej dorobek literacki, jest Jan Kazimierz Radecki.
PamiÄÄ o nim przykryĆ kurz historii, lecz warto badajÄ c Ćlady, ktĂłre pozostawiĆ, odkryÄ jego sylwetkÄ i twĂłrczoĆÄ na nowo. Nie jest to jednak Ćatwe, gdyĆŒ nikt do tej pory nie stworzyĆ pracy naukowej poĆwiÄconej tej postaci. Trzeba przy tym zauwaĆŒyÄ, ĆŒe nawet dostÄpne encyklopedie pomijajÄ tÄ postaÄ. WyjÄ tek tu stanowi Polski SĆownik Biograficzny1, ktĂłry caĆy ĆŒyciorys i opis twĂłrczoĆci J. K. Radeckiego zamyka na bez maĆa dwĂłch szpaltach, stanowiÄ cych prawie jednÄ stronÄ tekstu. BiorÄ c pod uwagÄ objÄtoĆÄ, to nie jest duĆŒo, jednak ze wzglÄdu na profesjonalny i naukowy charakter PSB, ta krĂłtka notatka wydaje siÄ pierwszym i zarazem milowym krokiem ku poznaniu ĆŒycia i twĂłrczoĆci omawianej postaci. PSB systematyzuje informacje o Radeckim i ukierunkowuje dalsze badania.
Drugim czynnikiem, poza brakiem monograficznego opracowania, utrudniajÄ cym badania nad ĆŒyciem i twĂłrczoĆciÄ J. K. Radeckiego, jest fakt, ĆŒe z rĂłĆŒnych przyczyn wystÄpowaĆ w kilku wariantach imienia i nazwiska, a takĆŒe wydawaĆ swoje utwory anonimowo lub pod pseudonimami, ktĂłrych uĆŒywaĆ kilka. Z tych powodĂłw naleĆŒaĆo jak siÄ wydaje, w braku wĆasnych ustaleĆ, przyjÄ Ä koncepcje i zdanie innych autorĂłw, ktĂłrzy opisujÄ c zagadnienia zwiÄ zane poĆrednio z ĆŒyciem lub twĂłrczoĆciÄ J. K. Radeckiego, musieli rozstrzygaÄ kwestie autorstwa utworĂłw przypisywanych Radeckiemu.
NastÄpnÄ okolicznoĆciÄ , sprawiajÄ cÄ duĆŒo problemĂłw, jest fakt, ĆŒe opisywana postaÄ byĆa zwiÄ zana z wieloma miejscami. Nasz bohater duĆŒo podrĂłĆŒowaĆ nie tylko po Ăłwczesnym KrĂłlestwie Polskim, ale takĆŒe duĆŒo dalej, w tym do Francji i Szwajcarii, gdzie zmarĆ. ĆmierÄ na emigracji miaĆa duĆŒy wpĆyw na to, ĆŒe zostaĆ zapomniany.
Niniejszy artykuĆ niech bÄdzie przyczynkiem do dalszych badaĆ nad ĆŒyciem J. K. Radeckiego, ktĂłrego twĂłrczoĆÄ i dziaĆalnoĆci polityczna zasĆugujÄ na uwagÄ i pamiÄÄ nam wspĂłĆczesnych.
Jan Kazimierz Radecki, jak podaje PSB, urodziĆ siÄ 17 lutego 1813 roku w Tunikach MaĆych (powiat bĆoĆski w departamencie warszawskim). ByĆ synem ziemianina Szymona Radeckiego i Wiktorii z PawĆowskichâ Tyle oficjalne naukowe ustalenia. Niby maĆo, ale wystarczajÄ co duĆŒo, aby posiĆkujÄ c siÄ dokumentami ĆșrĂłdĆowymi odkryÄ o wiele wiÄcej.
PSB podaje niniejsze informacje na podstawie ksiÄgi chrztĂłw parafii OsuchĂłw, do ktĂłrej naleĆŒaĆa wieĆ Tuniki MaĆe. âSĆownik geograficzny KrĂłlestwa Polskiego i innych krajĂłw sĆowiaĆskichâ notuje tylko jednÄ miejscowoĆÄ âTuniki MaĆeâ na Mazowszu. PozostaĆe miejscowoĆci o nazwie Tuniki znajdowaĆy siÄ na Kresach dawnej Rzeczpospolitej, tj. Tuniki, jako przedmieĆcia miasta KrzemieĆca i Tuniki â wieĆ w powiecie kaniowskim.2 Zatem jedyna miejscowoĆÄ o tej nazwie znajduje siÄ obecnie w gminie BiaĆa Rawska. Do poĆowy lat 90-tych XX wieku, Tuniki naleĆŒaĆy do parafii OsuchĂłw i dane z akt metrykalnych tej parafii sÄ kluczowe dla dokonania wiÄ ĆŒÄ cych ustaleĆ dotyczÄ cych osoby J. K. Radeckiego i jego najbliĆŒszej rodziny.
W aktach powyĆŒej wskazanej parafii z 1813 roku znajdujemy akt urodzenia3 omawianej postaci. ZostaĆ on sporzÄ dzony 20 lutego 1813 roku i zawiera nastÄpujÄ cÄ treĆÄ: ZgĆaszajÄ cy Szymon Radecki â ojciec, lat czterdzieĆci majÄ cy, urodzony (czyli szlachcic), dziedziczny posesor wsi Tuniki MaĆe. OkazaĆ on dzieciÄ pĆci mÄskiej urodzone 17 lutego 1813 w jego domu i oĆwiadczyĆ, ĆŒe zrodzone z niego i jego ĆŒony Wiktorii z PawĆowskich i jego ĆŒyczeniem jest nadaÄ mu imiÄ Kazimierz. Akt zostaĆ sporzÄ dzony przez proboszcza parafii OsuchĂłw ksiÄdza Kazimierza Jarockiego peĆniÄ cego obowiÄ zki urzÄdnika stanu cywilnego Gminy Osuchowskiej. Jako Ćwiadkowie tego aktu wystÄpujÄ : Franciszek Lisiecki lat piÄÄdziesiÄ t, posesor dziedziczny wsi DaĆkĂłw oraz Marcin Klembowski, lat piÄÄdziesiÄ t osiem, posesor dziedziczny wsi Tuniki Wielkie.
Z aktu tego wynika, ĆŒe J. K. Radecki miaĆ jedno imiÄ chrzcielne - Kazimierz i zwykle w dokumentach uĆŒywaĆ tylko tego imienia. Trudno stwierdziÄ, dlaczego badacze literatury dodajÄ mu imiÄ Jan.
1 Rostworowski E. (red), Polski SĆownik Biograficzny, t. 29, 1992, s. 675-676. hasĆo Radecki Jan Kazimierz
2 SĆownik geograficzny KrĂłlestwa Polskiego i innych krajĂłw sĆowiaĆskich, pod redakcjÄ B. Chlebowskiego, t. XII, Warszawa 1892, s. 624-625
3 âKsiÄga Duplikat AktĂłw Stanu Cywilnego Parafii Osuchowskiej z roku 1813â, nr aktu 28, Archiwum PaĆstwowe w Grodzisku Mazowieckim.
Z ksiÄ g parafialnych moĆŒemy siÄ takĆŒe dowiedzieÄ kilku szczegĂłĆĂłw o rodzeĆstwie Kazimierza Radeckiego. MiaĆ on dwĂłch starszych braci i przyrodniÄ siostrÄ FranciszkÄ LudwikÄ urodzonÄ okoĆo 1801 roku, ktĂłra wyszĆa za mÄ ĆŒ trzeciego sierpnia w 18191 roku za Adama TrzciĆskiego, dziedzica majÄ tku Strzyboga w parafii Stara Rawa.
Bracia Kazimierza â Szymon i Wincenty â zmarli w 1809 r. Pierwszy â czwartego czerwca w wieku lat piÄciu, drugi â dwudziestego piÄ tego czerwca, majÄ c trzy lata2. Akty zgonu Szymona i Wincentego podajÄ , ĆŒe rodzina Radeckich mieszkaĆa w Tunikach pod numerem szĂłstym. ZgĆoszenia dokonaĆ ojciec zmarĆych Szymon i dziadek Wawrzyniec Radecki.
O matce Kazimierza â Wiktorii wiadomo tylko tyle, ĆŒe pochodziĆa z PawĆowskich i urodziĆa siÄ okoĆo 1786 roku (wiek z aktu urodzenia Kazimierza). Natomiast o ojcu â Szymonie wiemy trochÄ wiÄcej. ZmarĆ on trzydziestego listopada 1834 roku w Strzybodze w parafii Stara Rawa w majÄ tku swojego ziÄcia Adama TrzciĆskiego. Trudno jest ustaliÄ jego datÄ urodzenia z racji na brak jednoznacznego dokumentu. Akty, w ktĂłrych podany jest jego wiek prowadzÄ do bardzo duĆŒych rozbieĆŒnoĆci. W akcie urodzenia Kazimierza, Szymon Radecki podaje, ĆŒe ma 40 lat, co by wyznaczaĆo datÄ urodzin na 1773 rok. W 1830 r. w akcie urodzenia swojego wnuka Adama Wincentego TrzciĆskiego, stajÄ c jako Ćwiadek twierdzi, ĆŒe ma lat siedemdziesiÄ t, czyli wynikaĆoby, ĆŒe urodziĆ siÄ w 1760 roku. Natomiast w jego akcie zgonu3 z 1834 roku napisano, ĆŒe zmarĆ w wieku osiemdziesiÄciu dwĂłch lat, co oznaczaĆoby narodziny w 1752 roku. InnÄ waĆŒnÄ informacjÄ zawartÄ w jego akcie zgonu jest ta, iĆŒ byĆ on geometrÄ przysiÄgĆym. Znanych jest kilka planĂłw i map, ktĂłre wĆasnorÄcznie wykonaĆ. Warto tu wymieniÄ mapÄ Babska i WĂłlki Babskiej4 z 1815 r., mapÄ folwarku bialskiego z 1815 roku5 oraz plan dotyczÄ cy zamiany gruntĂłw miÄdzy proboszczem bialskim a dziedzicem. Plan Ăłw pochodzi z 1819 roku i nosi tytuĆ âRysunek GruntĂłw do KoĆcioĆa w MieĆcie BiaĆey, Obwodzie Rawskim naleĆŒÄ cych, do zamiany na Grunta Dworskie przypadajÄ cych, w Roku 1819 sporzÄ dzonyâ6 Plan ten powstaĆ w oparciu o miarÄ cheĆmiĆskÄ , podpisany jest przez strony umowy zamiany (Aleksandra LeszczyĆskiego i ksiÄdza Ignacego Grabowskiego - proboszcza), a takĆŒe przez Szymona Radeckiego, geometrÄ przysiÄgĆego KrĂłlestwa Polskiego.
Akt zgonu Szymona Radeckiego zawiera takĆŒe informacjÄ, ĆŒe pierwszÄ jego ĆŒonÄ byĆa Gertruda z Piewkowskich (?), z ktĂłrÄ siÄ rozwiĂłdĆ. Najprawdopodobniej z niÄ miaĆ cĂłrkÄ FranciszkÄ. Po rozwodzie oĆŒeniĆ siÄ z WiktoriÄ z PawĆowskich (okoĆo 1804 roku).
Trudno jednoznacznie stwierdziÄ skÄ d Szymon Radecki przybyĆ osiedlajÄ c siÄ w Tunikach. Nie jest do koĆca wiadome, z jakich Radeckich siÄ wywodzi, jakiego byĆ herbu. Najprawdopodobniej byĆ herbu Godziemba7 ale brak jest na ten temat jednoznacznych informacji NiewÄ tpliwie byĆ szlachcicem, bo tytuĆowano go âWielmoĆŒnyâ. O miejscu, z ktĂłrego pochodziĆ moĆŒna tylko spekulowaÄ. W akcie maĆĆŒeĆstwa Franciszki Radeckiej podaje siÄ, ĆŒe przedstawiĆa ona metrykÄ z âKoĆcioĆa Przytyckiegoâ, a wiÄc moĆŒe Przytyk k. Radomia? Ta okolicznoĆÄ wymaga dalszych badaĆ genealogicznych. Ojciec Szymona, a dziadek Kazimierza, miaĆ na imiÄ Wawrzyniec i wiÄcej o nim nic nie wiadomo prĂłcz tego, iĆŒ wystÄpuje jako Ćwiadek przy aktach zgonu braci Kazimierza.
W ten oto sposĂłb dokonaĆem prĂłby przedstawienia najbliĆŒszej rodziny J. K. Radeckiego. Warto podkreĆliÄ, ĆŒe pod wzglÄdem pochodzenia spoĆecznego byĆa to przybyĆa z okolic Radomia parafia Przytyk) rodzina szlachecka rĂłĆŒniÄ ca siÄ od lokalnej drobnej szlachty.
Szymon Radecki jak wskazano powyĆŒej byĆ geometrÄ przysiÄgĆym i ziemia nie byĆa jego jedynym ĆșrĂłdĆem utrzymania, peĆniĆ teĆŒ funkcje publiczne8.
1 Akta stanu cywilnego parafii OsuchĂłw UMZ. âAkta Ćlubne na rok 1819â, nr aktu 5, Archiwum PaĆstwowe w Grodzisku Mazowieckim. W tymĆŒe Archiwum w zespole âHipoteka w Rawie Mazowieckiejâ przechowywana jest dokument zatytuĆowany âWyprawa Franciszki Radeckiejâ zawierajÄ cy wykaz przedmiotĂłw wchodzÄ cych w skĆad wyprawy czyli osobistych i domowych przedmiotĂłw jakie cĂłrka dostawaĆa od swoich rodzicĂłw z racji maĆĆŒeĆstwa, stanowiÄ cy jej wyĆÄ cznÄ wĆasnoĆÄ.
2 Akta stanu cywilnego Gminy OsuchĂłw powiat Grodzisk Mazowiecki. KsiÄga UMZ 1808-1809, nr aktĂłw 31 i 35, Archiwum PaĆstwowe w Grodzisku Mazowieckim
3 Akta stanu cywilnego parafii Stara Rawa, UMZ, âAkta zejĆcia na 1834 rokâ, nr aktu 61, Archiwum PaĆstwowe w Ćodzi.
4âMapa wsi Babska i WĂłlki Babskiej ze wszystkimi ich przylegĆoĆciami w powiecie Rawskim w Departamencie Warszawskim leĆŒÄ cych J. W. JĂłzefa OkÄckiego Podkomorzego Warszawskiego dziedzicznego podĆug dokĆadnego na gruncie wyrysowania w R. 1815 Czerwcuâ (pisownia oryginalna) Na dole mapy widnieje podpis: âSzymon Radecki Geometra przysiÄgĆy XsiÄstwa Warszawskiegoâ Mapa znajduje siÄ w AGAD w Warszawie sygn. 402 295-20
5Wspomina o nim âDetaksacja dĂłbr BiaĆej, Sadkowic, Ossy, Porad, Zakrzowa ze wszystkimi ich attynacjami...â AP w Kielcach sygn. 21/1560/1
6 ZespĂłĆ âHipoteka w Rawie Mazowieckiejâ, sygn. 224, Archiwum w Grodzisku Mazowieckim
7Por. S. Korwin Kruczkowski âPoczet PolakĂłw wyniesionych do godnoĆci szlacheckiej przez monarchĂłw austriackich w czasie od roku 1773 do 1918. Dalej tych osĂłb, ktĂłrym wymienieni wĆadcy zatwierdzili dawne tytuĆy ksiÄ ĆŒÄce wzglÄdnie hrabiowskie lub nadali tytuĆy hrabiĂłw lub baronĂłw, jak niemniej tych, ktĂłrym zatwierdzili staropolskie szlachectwoâ, s. 46, âRadeckich StanisĆawa i WawrzyĆca potomkom WydziaĆ Krajowy przyznaĆ herb Godziembaâ
Por. Warszawska Gazeta Policyjna nr 229 z 17 sierpnia 1851 r., s. 1. â Heroldja KrĂłlestwa Polskiego podaje do publicznej wiadomoĆci, ĆŒe w skutku jej przedstawienia, decyzjÄ JO. KsiÄcia Namiestnika krĂłl. 24 lipca i 15 sierpnia r. b. szlachectwo dziedziczne od przodkĂłw udowodnione JKs JakĂłbowi Godlewskiemu herbu Gozdawa: Kazimierzowi Radeckiemu herbu Godziemba i Zygmuntowi Radeckiemu tegoĆŒ herbu, w KrĂłlestwie Polskim urodzonym, a obecnie w Cesarstwie Rosyjskim zamieszkaĆym, zatwierdzonym zostaĆo...
8ZostaĆ mianowany RadcÄ Powiatowym Powiatu Rawskiego 8 kwietnia 1809 roku. (Dziennik praw tyczÄ cy siÄ nominacji urzÄdnikĂłw nr 4 z 1809 r. s. 277)
Gdy Kazimierz miaĆ 6 lat, wyszĆa za mÄ ĆŒ jego siostra Franciszka. Od tego czasu wychowywaĆ siÄ w swojej rodzinie jako jedynak. Porusza tÄ kwestie w swoim opowiadaniu âPodrĂłĆŒ sercaâ, wcielajÄ c siÄ poczÄ tkowo w postaÄ Adolfa, w dalszej czÄĆci pisze jednoznacznie, ĆŒe gĆĂłwny bohater to on â autor. MoĆŒna zasadnie twierdziÄ, ĆŒe Radecki, opisujÄ c dzieciĆstwo Adolfa, opisaĆ swoje wĆasne. To co pisze na ten temat, pokrywa siÄ z faktami znanymi z dokumentĂłw. Nasz bohater pisze tak: âCaĆÄ ich (rodzicĂłw) zajmowaĆ bacznoĆÄ, bo caĆe tworzyĆ szczÄĆcie, syn jedyny, ktĂłry juĆŒ wczeĆnie stawaĆ siÄ dla nich pociechÄ . Bystry dowcip, ĆŒywe pojÄcie, do nauki chÄÄ niezmienna; gĆaskaĆy rodzicĂłw serca. Ale do tych zalet usiĆowaĆa matka jedno jeszcze doĆÄ czyÄ: iĆŒby miaĆ tkliwe serce, wedĆug niej, bez tego byÄ by nie mĂłgĆ nigdy cnotliwym czĆowiekiem.â1 I dalej pisze o swojej wczesnej edukacji: âNastÄpnie edukacja publiczna, w niczem juĆŒ nie zmieniĆa serca maĆego Adolfka: i gdy jaka nauka odwodziĆa go od raz zamierzonego celu; on takÄ naukÄ porzucaĆ, oddajÄ c siÄ duszÄ caĆÄ tej co by mu przyspieszaĆa biegu na drodze wiodÄ cej wyĆÄ cznie tylko do raz obranego zawodu. Taki sposĂłb uczenia siÄ, czyniĆ go dziwacznym w oczach nauczycieli: jedni wiÄc nazwali go nieukiem, inni niedbaĆym, ale ci z ktĂłrymi on siÄ porozumiaĆ, za jenjusz2 uwaĆŒali. Charakter jego nie zgadzaĆ siÄ ze spĂłĆuczni3 charakterem; bo wszyscy byli niĆŒej od niego, to nie jednaĆo mu przyjaciĂłĆ; on teĆŒ przyjaĆșni dziecinnej nie szukaĆ , a zawsze oddany nauce, na bardzo krĂłtko od niej siÄ oddalaĆ. Dlatego towarzysze nazywali go samotnikiem, i nie chÄtnie na niego patrzyli, gdy im go za wzĂłr pracy pokazywanoâ. Radecki pisze, ĆŒe juĆŒ od najmĆodszych lat rĂłĆŒniĆ siÄ od swoich rĂłwieĆnikĂłw. Jedni uwaĆŒali go za dziwaka, drudzy byli nim zachwyceni. On po prostu inaczej niĆŒ inni patrzyĆ na otaczajÄ cÄ rzeczywistoĆÄ. WidziaĆ wszystko gĆÄbiej.
W dalszej czÄĆci tego opowiadania, Radecki tĆumaczy, jak odkryĆ czym dla niego jest poezja: âAdolf miaĆ myĆl bystrÄ , jenjalnÄ , ale nie byĆo przestrzeni w ktĂłrej by jej loty mĂłgĆ rozwinÄ Ä. AĆŒ dopiero gdy mu stanÄĆa na oczy, z caĆym wdziÄkĂłw urokiem, z siĆÄ ducha, z rajskiemi obrazy, czarowna Poezji kraina; wtedy mĆodzieniec bĆysnÄ Ć pod nieba ĆșrenicÄ , zajrzaĆ myĆlÄ w jego tajniki, rozpostarĆ swe loty nad ziemiÄ wysoko; - i juĆŒ stamtÄ d nie wrĂłciĆ wiÄcej, gdyĆŒ tam tylko goszczÄ c oddychaĆ, tam ĆŒycie byĆo dla niego.â4
J. K. Radecki jako jedynak miaĆ przejÄ Ä majÄ tek po ojcu. Rodzice jednak widzieli, ĆŒe Kazimierz przejawia zdolnoĆci do wyĆŒszych rzeczy, dlatego teĆŒ posĆali go do szkĂłĆ.
Okres edukacji naszego bohatera nie zostaĆ, jak siÄ wydaje, zbadany przez nikogo. Prawdopodobnie Kazimierz uczÄszczaĆ do szkoĆy wojewĂłdzkiej KsiÄĆŒy PijarĂłw w Radomiu. Co jest prawdopodobne z racji na to, iĆŒ jego rodzice przybyli z tamtych stron. Ponadto Kazimierz Radecki pojawia siÄ jako nagradzany uczeĆ tejĆŒe szkoĆy w 1826 i 18275 r. (uczeĆ klasy II i III)
W czasie lat nauki Kazimierza Radeckiego rozpoczyna siÄ Powstanie Listopadowe, w ktĂłrym sĆuĆŒy on jako podporucznik artylerii6. Warto tu zaznaczyÄ, ĆŒe w 1830 roku skoĆczyĆ zaledwie 17 lat. Zasadne jest zatem stawianie hipotezy, ĆŒe mĂłgĆ byÄ uczniem SzkoĆy Elementarnej Artylerii i InĆŒynierii, skoro jako bardzo mĆody czĆowiek sĆuĆŒyĆ w stopniu podporucznika artylerii. Po klÄsce Powstania Listopadowego zapewne juĆŒ do szkĂłĆ warszawskich nie mĂłgĆ uczÄszczaÄ i musiaĆ uciekaÄ ze wzglÄdu na szykany i odpowiedzialnoĆÄ karnÄ , jakiej podlegali czynni uczestnicy Powstania. Co zatem dziaĆo siÄ z Radeckim w latach 1831-41? O tym wszelkie opracowania milczÄ . ByÄ moĆŒe wyjechaĆ z KrĂłlestwa Polskiego za granicÄ albo wrĂłciĆ do rodzicĂłw. MoĆŒliwe teĆŒ, ĆŒe podjÄ Ć studia na Uniwersytecie JagielloĆskim, bowiem â jak siÄ poniĆŒej okaĆŒe â KrakĂłw, jego legendy i zabytki stawaĆy siÄ wielokrotnie tĆem jego utworĂłw. Brak tu jest jednak wiÄ ĆŒÄ cych ustaleĆ.
W 1834 roku zmarĆ Szymon Radecki ojciec Kazimierza. W jego akcie zgonu napisano âw Strzybodze7 osiadĆy dziedzic wsi Galin.â Najprawdopodobniej jego ĆŒona Wiktoria rĂłwnieĆŒ tam zamieszkiwaĆa. Z aktu zgonu Szymona nie wynika, czy Kazimierz mieszkaĆ z rodzicami, czy teĆŒ nie. Wpisano tylko, ĆŒe Szymon jest ojcem Franciszki TrzciĆskiej i Kazimierza, peĆnoletnich. Na to pytanie znajdziemy natomiast pozytywnÄ odpowiedĆș po lekturze aktu notarialnego8, dotyczÄ cego sprzedaĆŒy dĂłbr obejmujÄ cych Galiny A i czÄĆÄ UciÄ ch, sporzÄ dzonego przed rawskim notariuszem Piotrem Grotowskim siĂłdmego kwietnia 1838 roku. Dokument ten wyraĆșnie stanowi, ĆŒe Kazimierz Radecki osiadĆy jest w Strzybodze, a jego matka Wiktoria mieszka razem z nim. Dlaczego wiÄc Kazimierz posiadajÄ c dobra na Galinach i UciÄ chach mieszka w Strzybodze pod Skierniewicami? OdpowiedĆș znajdziemy we wzmiankowanym juĆŒ akcie notarialnym. Jest tam napisane, ĆŒe dom w Galinach jest zupeĆnie zniszczony i wymaga naprawy. Poza tym majÄ tek w Galinach i UciÄ chach naleĆŒaĆ do jego ojca i przypadĆ mu jako spadek, a dobra w Strzybodze najprawdopodobniej juĆŒ wczeĆniej stanowiĆy jego wĆasnoĆÄ. Kurier Warszawski z 22 czerwca 1837 roku podaje w rubryce âprzyjechali do Warszawyâ, ĆŒe przybyĆ Kazimierz Radecki dziedzic ze Strzybogi9.
Wskazany akt notarialny poza tym zawiera informacjÄ, ĆŒe Radecki na sprzedawanych gruntach nie pozostawia zasiewĂłw. Akt ten takĆŒe nic nie wspomina o jakimkolwiek inwentarzu. Wynika z tego, ĆŒe Radecki sprzedaĆ majÄ tek odziedziczony po ojcu, nabywajÄ c dom w Rawie jako zabezpieczenie finansowe dla swojej matki. Sobie pozostawiĆ 3000 zĆ w gotĂłwce otrzymanej od nabywcy. Po dokonaniu sprzedaĆŒy i przeprowadzeniu wszelkich czynnoĆci prawnych koniecznych do wpisania nabywcy jako wĆaĆciciela dĂłbr Galiny z polem na UciÄ chach, Kazimierza juĆŒ nic nie trzymaĆo i mĂłgĆ w 1841 roku wyjechaÄ do Poznania.
Na podstawie powyĆŒej wskazanych faktĂłw moĆŒna wysunÄ Ä hipotezÄ, ĆŒe po Powstaniu Listopadowym Radecki mĂłgĆ udaÄ siÄ na emigracjÄ lub na studia poza KrĂłlestwo Polskie, aby uniknÄ Ä przeĆladowaĆ. Gdy tam przebywaĆ, nie miaĆ kto zajmowaÄ siÄ majÄ tkiem rodzicĂłw. MoĆŒliwe, ĆŒe z dochodĂłw uzyskanych z majÄ tku, pomagali oni Kazimierzowi utrzymaÄ siÄ. Nie mĂłgĆ on natomiast wrĂłciÄ i przejÄ Ä dĂłbr, bo prawdopodobnie mogĆyby zostaÄ skonfiskowane jako kara za udziaĆ w Powstaniu Listopadowym. Poza tym, najpewniej Kazimierz nie miaĆ predyspozycji do prowadzenia majÄ tku ziemskiego, bo interesowaĆa go bardziej literatura.
Jak podaje Polski SĆownik Biograficzny, w 1841 roku Kazimierz Radecki wyjechaĆ do Poznania i przebywaĆ tam do 1844 roku. Wielkie KsiÄstwo PoznaĆskie leĆŒaĆo poza Ăłwczesnym KrĂłlestwem Polskim i tam mĂłgĆ czuÄ siÄ bezpiecznie i rozwijaÄ literacko. Na brak pieniÄdzy chyba nie narzekaĆ, bo wiÄkszoĆÄ swych publikacji wydawaĆ za wĆasne Ćrodki.
Nie moĆŒna jednak zarzuciÄ mu lenistwa. Okres poznaĆski to czas jego najwiÄkszej aktywnoĆci literackiej. W tym okresie wspĂłĆpracowaĆ z âTygodnikiem Literackimâ i âDziennikiem Domowymâ10, a takĆŒe byĆ recenzentem âGazety PoznaĆskiejâ11. PrĂłcz tego wydawaĆ wĆasne publikacje.
PierwszÄ z nich jest zbiĂłr wydany w 1842 r. nakĆadem autora u Walentego StefaĆskiego w Poznaniu, zatytuĆowany âPolska przedchrzeĆcijaĆska opowiedziana w klechdach podĆug podaĆ ludu polskiego przez dziejopisĂłw zebranychâ (Pismo, Ja...Ka...Ra..., Tom 1). Autor zamieĆciĆ w nim przerĂłbki odpowiednich tekstĂłw z Ćredniowiecznych kronik, odrzucajÄ c to, co wydawaĆo mu siÄ zmyĆlone. W tomie tym ponadto ogĆosiĆ popularnie ujÄtÄ rozprawkÄ pt. âO zawiÄ zku, wzroĆcie i ksztaĆceniu polskiej poezjiâ, opartÄ na poglÄ dach K. BrodziĆskiego i M. Mochnackiego oraz A. W. Schlegla i F. Schillera.12
WaĆŒnym aspektem twĂłrczoĆci J. K. Radeckiego jest kult przeszĆoĆci, nawiÄ zanie do polskiej historii, jej bohaterĂłw i dorobku kulturalnego. Warto przy tum zwrĂłciÄ uwagÄ, ĆŒe przypadĆo mu ĆŒyÄ w czasach, gdy Polska byĆa pod zaborami. Powstanie narodowe, w ktĂłrym braĆ udziaĆ poniosĆo klÄskÄ, a jego skutkiem byĆy represje i dziaĆania zaborcĂłw majÄ ce na celu wynarodowienie PolakĂłw. Radeckiemu, w jego aktywnoĆci pisarskiej, przyĆwieca idea, aby ocaliÄ skarby przeszĆoĆci, takie jak jÄzyk, historiÄ, pamiÄÄ o bohaterach. WĆaĆnie taki kontekst majÄ zebrane i wydane przez niego u W. StefaĆskiego âPamiÄ tki z dziejĂłw dawnej Polskiâ. W tomie I wydanym w 1842 roku, w sĆowie od wydawcy, Radecki pisze: âW piĆmie tem mojem, staraĆem siÄ zebraÄ i zamieĆciÄ wiele spomnieĆ, ktĂłre dla serca Polaka nie przestanÄ byÄ nigdy drogiemi. BĆogo byĆo mej myĆli i sercu, sĆuchajÄ c o znamienitej chwale imienia Polskiego: pochlebiam sobie ĆŒe i czytelnik, z rĂłwnem mojemu uczuciem, przebywaÄ bÄdzie w tym ĆwiÄtym PrzeszĆoĆci Polskiej przybytku.â13
W tomach I i II âPamiÄ tek z dziejĂłw dawnej Polskiâ Radecki zebraĆ teksty od XVII do XIX w., m. in. F. Birkowskiego, J. K. Rubinkowskiego, F. N. GolaĆskiego, czÄĆciowo przez siebie przetĆumaczone. Radecki wprost podaje, ĆŒe jest to zbiĂłr utworĂłw rĂłĆŒnych autorĂłw, ktĂłre, ze wzglÄdu na jÄzyk czy teĆŒ temat, warto, jego zdaniem, ocaliÄ od zapomnienia i przekazaÄ je przyszĆym pokoleniom. Tom I âPamiÄ tekâŠâ zawiera nastÄpujÄ ce teksty: âForma pospolitego ruszeniaâ, âMowa na obronÄ ksiÄdza Orzechowskiegoâ, âKazanie na pogrzebie Karola Chodkiewicza, miane przez Fab. Birkowskiegoâ, âObchĂłd setnej rocznicy zwyciÄstwa Jana III. pod Wiedniemâ, âĆ»ycie KoĆciuszkiâ. Tom II w caĆoĆci poĆwiÄcony jest krĂłlowi Janowi III Sobieskiemu. Zwiera utwĂłr âJanina albo historia o Janie III KrĂłlu Polskimâ J. K. Rubinkowskiego.
DziaĆalnoĆÄ zbieracko-wydawnicza, to nie jedyny aspekt twĂłrczoĆci J. K. Radeckiego. PisaĆ takĆŒe utwory beletrystyczne. Wydane zostaĆy w 1843 roku, w tomie âKarykatury i wzory obyczajĂłwâ. Pierwszy z zamieszczonych tam utworĂłw â âPodrĂłĆŒ sercaâ â ma cechy autobiograficzne. Autor, w sentymentalnej podrĂłĆŒy, przenosi czytelnika w swoje rodzinne strony, w ktĂłrych miaĆo miejsce wydarzenie bardzo waĆŒne w jego ĆŒyciu, po ktĂłrym staĆ siÄ innym czĆowiekiem. Radecki wcielajÄ c siÄ poczÄ tkowo w postaÄ Adolfa opisuje, jak staraĆ siÄ o rÄkÄ pewnej panny. Jego uczucie, jak mu siÄ wydawaĆo, zostaĆo odwzajemnione, toteĆŒ wspĂłlnie ze swojÄ wybrankÄ planowali juĆŒ przyszĆe maĆĆŒeĆstwo. Niestety, jednak decyzja nie naleĆŒaĆa do mĆodych. Matka dziewczyny â sÄdzina, snuĆa w swojej gĆowie inne zamiary. Mimo iĆŒ panna i jej matka wyraziĆy poczÄ tkowo zgodÄ na Ćlub, jednak termin zostaĆ odĆoĆŒony w przyszĆoĆÄ z powodu, iĆŒ âwyprawa jeszcze niegotowaâ (choÄ od trzech lat leĆŒaĆa juĆŒ gotowa w kufrach). W niedĆugim czasie Adolf dowiaduje siÄ ĆŒe Ćlubu nie bÄdzie bo matka panny twierdzi, iĆŒ ten jest dla jej cĂłrki za biedny. Panna, bÄdÄ c pod silnym wpĆywem matki, rĂłwnieĆŒ Ćatwo rezygnuje z maĆĆŒeĆstwa z Adolfem.
W treĆci utworu autor zwierza siÄ czytelnikowi, ĆŒe Adolf to on sam. Jednak, jak twierdzi, nie moĆŒna miÄdzy tymi postaciami postawiÄ znaku rĂłwnoĆci, bowiem Adolfa juĆŒ nie ma. Adolf, pod wpĆywem zawodu miĆosnego, doznaĆ przemiany wewnÄtrznej i jest juĆŒ innym czĆowiekiem. Adolf byĆ tkliwy i to go zgubiĆo, autor staĆ siÄ nieczuĆy i silny. Ten utwĂłr jest bardzo osobisty dla Radeckiego. AnalizujÄ c go, moĆŒemy poznaÄ wiele szczegĂłĆĂłw z ĆŒycia autora, majÄ cych duĆŒe znaczenie dla zrozumienia jego twĂłrczoĆci.
Drugim utworem ze zbioru âKarykatury i wzory obyczajĂłwâ jest opowiadanie âNieboszczka Barbaraâ. Radecki przenosi czytelnika tym razem w czasy pierwszej poĆowy XVI wieku, na dwĂłr krĂłla Zygmunta Starego. KrĂłl zleca Twardowskiemu, uznawanemu za czarnoksiÄĆŒnika, przywoĆanie jego zmarĆej ĆŒony Barbary. W tle tych wydarzeĆ ma miejsce tragiczny romans cĂłrki Twardowskiego â Halki, z mĆodym szlachcicem Tarnowskim. Opowiadanie to, prĂłcz pokazania rĂłĆŒnych moralnych wyborĂłw, wskazuje kilka faktĂłw historycznych, zwĆaszcza, ĆŒe do opowiadania tego doĆÄ czone sÄ przypisy omawiajÄ ce postacie i miejsca oraz tĆo polityczne wydarzeĆ, ktĂłre wspomniane sÄ w opowiadaniu.
W okresie poznaĆskim (1841-44) Radecki wydawaĆ swoje ksiÄ ĆŒki pod kryptonimem âJa... Ka... Ra...â. To wĆaĆnie w krÄgach poznaĆskich byĆ znany jako Jan Kazimierz Radecki albo Jan Kanty Radecki. Te dwie formy przewijajÄ siÄ w tych samych krÄgach jego aktywnoĆci kulturalnej. WiÄkszoĆÄ autorĂłw uĆŒywa tych dwĂłch form zamiennie. Dalszych badaĆ wymagajÄ okolicznoĆci, dla ktĂłrych Kazimierz Radecki od czasĂłw poznaĆskich zaczÄ Ć uĆŒywaÄ imienia Jan, a takĆŒe dlaczego znany jest takĆŒe jako Jan Kanty Radecki?
1 Ja... Ka... Ra... (Radecki J. K.), Karykatury i wzory obyczajĂłw, PoznaĆ 1843, s. 46 i nast.
2 geniusz
3 wspĂłĆuczniĂłw
4 Ja... Ka... Ra... (Radecki J. K.), Karykatury i wzory obyczajĂłw, op. cit.
5 Por. Monitor Warszawski nr 101 z 21 sierpnia 1826; Gazeta Polska nr 231 z 23 sierpnia 1927.
6 Bielecki R., SĆownik biograficzny oficerĂłw powstania listopadowego, T. III L-R, 1998, s. 361. Autor umieszcza omawianÄ postaÄ jako Radecki Jan Kazimierz Teofil.
7 W 1830 Szymon mieszka jeszcze w Tunikach MaĆych (akt chrztu Adama Wincentego TrzciĆskiego sporzÄ dzony w parafii OsuchĂłw).
8 Akta kancelarii Piotra Grotowskiego notariusza w Rawie Mazowieckiej, Archiwum PaĆstwowe w Grodzisku Mazowieckim. Kazimierz Radecki sprzedaje Tomaszowi Ćuszczewskiemu za 9000 zĆ dobra Galiny A i UciÄ chy C, odziedziczone po swoim ojcu Szymonie. W ramach rozliczenia, Ćuszczewski oddaje Radeckiemu dom z ogrodem w Rawie przy ulicy Konstancji 247 oszacowany na 6000 zĆ, a resztÄ ma spĆaciÄ gotĂłwkÄ w ratach. Wiktoria Radecka zrzekĆa siÄ doĆŒywocia na dobrach Galiny w zamian za ustanowienie tego prawa na nieruchomoĆci w Rawie. Kazimierz Radecki nie byĆ wpisany w ksiÄgach hipotecznych jako wĆaĆciciel, dlatego miaĆ w ciÄ gu roku uporzÄ dkowaÄ sprawy spadkowe tak, aby byĆ wpisany w ksiÄgi jako wĆaĆciciel i aby moĆŒliwe staĆo siÄ przeniesienie prawa wĆasnoĆci na Tomasz Ćuszczewskiego.
9 Kurier Warszawski nr 162 z 22 czerwca 1837.
10 PSB, op. cit.
11 Estreicher K., Teatra w Polsce, T 4, (oprac. K. Nowacki), 1992, s. 1061
12 PSB, op. cit.
13 Ja... Ka... Ra... (Radecki J. K.), PamiÄ tki z dziejĂłw dawnej Polski, PoznaĆ 1842, Tom 1, s. V
OprĂłcz wspĂłĆpracy z poznaĆskimi gazetami, pracy zbieracko-wydawniczej i tworzenia wĆasnych utworĂłw, Radecki zwiÄ zany byĆ z poznaĆskÄ elitÄ kulturalnÄ . Jako znany w mieĆcie literat, wszedĆ w poĆowie marca 1843 roku w skĆad Opieki Teatralnej1, ktĂłrej celem byĆo powstanie osobnej sceny polskiej w Poznaniu, bowiem istniejÄ ca dotychczas pod kierunkiem Anczyca, zbytnio ulegaĆa pruskiej cenzurze. Do tego wĆaĆcicielem przedsiÄbiorstwa teatralnego byĆ Prusak Vogt, znany ze swojej chciwoĆci kosztem poziomu przedstawieĆ. Zadaniem Opieki Teatralnej byĆo pozyskanie funduszy, znalezienie i wyremontowanie budynku teatralnego oraz starania o kierownika nowego teatru, co w sumie miaĆo skutkowaÄ otworzeniem Teatru z poczÄ tkiem 1844 roku. Opieka Teatralna podzielona byĆa na dwa wydziaĆy: administracyjny i estetyczny. Do tego drugiego naleĆŒaĆ wĆaĆnie J. K. Radecki, ktĂłry jednoczeĆnie peĆniĆ funkcjÄ staĆego sekretarza.2
DziaĆania Opieki Teatralnej i osĂłb wspĂłĆpracujÄ cych zmierzajÄ ce do utworzenia staĆej sceny polskiej, miaĆy charakter nie tylko administracyjny. 30 czerwca 1843 roku wystÄ pili oni w przygotowanej przez siebie inscenizacji3 âMnichaâ J. Korzeniowskiego. W spektaklu tym wystÄ piĆ tylko jeden zawodowy aktor, pozostali byli amatorami. WĆrĂłd nich byĆ Jan Kazimierz Radecki. Widownia Teatru miejskiego byĆa caĆkowicie zapeĆniona, a spektakl wywoĆaĆ gwaĆtowne i spontaniczne reakcje publicznoĆci, lecz nie wiadomo, czy byĆo to zasĆugÄ poziomu i walorĂłw artystycznych spektaklu, czy teĆŒ zdecydowaĆ o tym aspekt towarzyski tego wydarzenia4.
W czasie swojego pobytu w Poznaniu Radecki miaĆ oĆŒeniÄ siÄ z pannÄ Le Bon (PolkÄ przybyĆÄ z ParyĆŒa), ale brak jest o tym fakcie bliĆŒszych informacji. Podobno obdarzona byĆa niepospolitÄ urodÄ i znakomitym talentem scenicznym, przy tym wyksztaĆcona, mĂłwiÄ ca piÄknÄ polszczyznÄ , odznaczajÄ ca siÄ wdziÄkiem niewieĆcim i obejĆciem salonowym.5
Radecki w ostatnim okresie swojej bytnoĆci w Wielkopolsce, pod koniec 1843 roku, przybywaĆ u Malczewskiego w StrzeĆŒewku, co uwidoczniĆ wpisaniem do jego sztambucha wiersza pod tytuĆem âCzerniawaâ6.
W 1844 roku Radecki wyjechaĆ do Francji i osiadĆ w ParyĆŒu. Pierwszego wrzeĆnia tegoĆŒ roku wstÄ piĆ do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. TegoĆŒ roku (29 paĆșdziernika) zostaĆ powoĆany do komisji majÄ cej na celu niesienie pomocy polskim uciekinierom z KrĂłlestwa, internowanych wiosnÄ tego roku w Magdeburgu po czÄĆciowym odnowieniu miÄdzy rzÄ dami Prus i Rosji umowy o wydaniu zbiegĂłw.7 Gazeta âDemokrata Polskiâ donosiĆa: âLos tych nowych towarzyszy naszej niedoli jest bardzo smutny, bez znajomoĆci jÄzyka, bez szczegĂłĆowych usposobieĆ i bez ĆŒadnych zasobĂłw, w naszym jedynie wspĂłĆczuciu pokĆadajÄ nadzieje zapobieĆŒenia nÄdzy jaka ich otaczaâ8. Wspomniana komisja zaapelowaĆa do rodakĂłw o datki na pomoc dla przybyĆych uchodĆșcĂłw. Apel spotkaĆ siÄ z doĆÄ ĆŒywym odzewem. Nowi wspĂłĆtowarzysze otrzymali prawie cztery i pĂłĆ tysiÄ ca9 frankĂłw pomocy. Radecki wpĆaciĆ na ten cel ze swych prywatnych ĆrodkĂłw 2 franki10. PieniÄ dze zostaĆy przeznaczone na wyĆŒywienie i ulokowanie przybyĆych, a takĆŒe na znalezienie im zatrudnienia. Czwartego Maja 184511 roku komisja zĆoĆŒyĆa sprawozdanie przed SekcjÄ ParyĆŒ TDP, po czym siÄ rozwiÄ zaĆa. W okresie, w ktĂłrym J. K. Radecki byĆ czĆonkiem tejĆŒe komisji, mieszkaĆ w ParyĆŒu pod adresem: rue St. Dominique dâEnfer 1012. Pod koniec 1844 roku kandydowaĆ w wyborach do Centralizacji TDP, w ktĂłrych otrzymaĆ tylko dwa gĆosy.13
J. K. Radecki 9 lutego 1845 wstÄpuje do KoĆa Sprawy BoĆŒej14, zaĆoĆŒonego przez Andrzeja TowiaĆskiego. Szesnastego maja tegoĆŒ roku Adam Mickiewicz wrÄczyĆ mu medal Sprawy15. Za wstÄ pienie do TowiaĆczykĂłw, zostaje 22 marca 1845 roku na mocy wyroku SÄ du Bratniego wydalony z TDP16. âRadecki byĆ prawowiernym towiaĆczykiem, co ujawniĆo siÄ np. w jego rozmowie z Mickiewiczem przed 2 wrzeĆnia 1846 r. Poeta w owym czasie byĆ juĆŒ krytyczny wobec Mistrza Andrzeja. Nie przeszkodziĆo to Radeckiemu pozostawaÄ z Mickiewiczem w niejakiej zaĆŒyĆoĆci, np. podczas wakacji w 1851 r.â17. Po podziale KoĆa Sprawy BoĆŒej Radecki pozostaĆ przy TowiaĆskim w bliskich kontaktach.
PoczÄ tkowy okres emigracji J. K Radeckiego ĆÄ czy siÄ z wydaniem jego najbardziej znanej publikacji, a mianowicie wydanych anonimowo w Brukseli w 1844 roku u J. N MĆodeckiego âPoezji Mazuraâ18. Przez zbieĆŒnoĆÄ tematycznÄ i naĆladownictwo, niektĂłrzy badacze literatury (Estreicher) przypisywali â Poezje Mazuraâ jak i inne utwory podpisane Ja... Ka...Ra... Ryszardowi BerwiĆskiemu.19 ZbiĂłr ten zawiera 16 utworĂłw napisanych od 1831 do 1844 roku. NawiÄ zujÄ one do osobistych przeĆŒyÄ autora oraz wydarzeĆ historycznych. ChoÄ Radecki przystÄ piĆ do KoĆa Sprawy BoĆŒej dopiero w 1845 roku, to w utworach chronologicznie najpĂłĆșniejszych widaÄ juĆŒ jego zainteresowanie tym prÄ dem ideowym (Ćwiat duchĂłw). Do takich wĆaĆnie wierszy naleĆŒy pierwszy z nich pt. âDo MĆodej Braci na rok 1844â. W kolejnym utworze pt. âKolÄdaâ rĂłwnieĆŒ moĆŒna znaleĆșÄ pierwiastki towianistyczne w postaci porĂłwnania Polski do Chrystusa. Dalej âPoezje Mazuraâ zawierajÄ utwory âNowe Jeruzalem. Psalmâ i âSzwajcarkaâ. NastÄpnie zamieszczony zostaĆ dramat w dwĂłch odsĆonach pt. âDoĆŒynkiâ, ktĂłrego akcja dzieje siÄ w KrĂłlestwie Polskim po Powstaniu Listopadowym, a w dalszej kolejnoĆci zamieszczony jest wiersz patriotyczny âDumania WÄdrowca na Wawelu gĂłrzeâ. Po nim znajduje siÄ bodaj najbardziej znany utwĂłr J. K. Radeckiego âNa pomnik stawiony sĆuĆŒalcom cara, polegĆym w dniu 29 listopadaâ. UtwĂłr dotyczy odsĆoniÄtego na Placu Saskim w Warszawie w 1841 r. pomnika siedmiu oficerĂłw-lojalistĂłw, polegĆych 29 listopada 183020.
1 Kurek K., Teatr i miasto. Historia sceny polskiej w Poznaniu w latach 1782-1849, Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu 2008, s. 238
2 Por. WÄĆŒyk W., Historya siedmio-miesiÄcznego teatru w Poznaniu, PoznaĆ 1843, s. 51
3 Kurek K., op. cit., s. 248
4 Por. tamĆŒe
5 Karwowski S., Historya Wielkiego KsiÄstwa PoznaĆskiego. T.1 1815-1852 r., PoznaĆ 1918 s. 533; Grot Z., Dzieje sceny polskiej w Poznaniu 1792-1869,NakĆadem Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, 1950, s. 173
6 CzubiĆski A. (red), Studia i materiaĆy do dziejĂłw Wielkopolski i Pomorza, Tom 15, wyd. 1, PWN 1983 s. 156
7 Por. Kalembka S, Towarzystwo Demokratyczne Polskie w latach 1832-1846, ToruĆ 1966, s. 223
8 Demokrata Polski T 7, s. 54
9 Kalembka S. op. cit. s. 223
10 Demokrata Polski T. 7, s. 72 (trzecia lista wpĆat)
11 Kalembka S. op. cit. s. 223
12 Demokrata Polski T 7, s. 54
13 PSB, op. cit.
14. ByĆa to organizacja o charakterze filozoficzno- religijnym i politycznym. ZaĆoĆŒona przez uwaĆŒanego za proroka Andrzeja TowiaĆskiego, zyskiwaĆa poczÄ wszy od lat 40-tych XIX wieku duĆŒÄ liczbÄ zwolennikĂłw, zwĆaszcza wĆrĂłd polonii ale nie tylko. Towianizm gĆosiĆ wyĆŒszoĆÄ ducha nad ciaĆem, moĆŒliwoĆÄ doskonalenia ducha przez przyjmowanie kolejnych wcieleĆ (podobieĆstwo do reinkarnacji). StawiaĆ takĆŒe tezÄ, ĆŒe wszelka siĆa pochodzi ze Ćwiata duchĂłw. Fundamentem misji TowiaĆskiego byĆa praktyczna naprawa ĆŒycia moralnego. W kwestii odzyskania przez PolskÄ niepodlegĆoĆci sprzeciwiaĆ siÄ walce zbrojnej jako niezgodnej z ewangeliczna miĆoĆciÄ bliĆșniego. GĆosiĆ natomiast nowy patriotyzm jako miĆoĆÄ braterskÄ nawet do wroga. Przez takie postawienie sprawy, towiaĆczycy byli zwalczani i krytykowani przez inne organizacje polonijne i nie tylko.
Informacja na podstawie bloga dr Agnieszki ZieliĆskiej âCaĆa prawda o towianizmieâ http://towianizm.bloog.pl/kat,0,m,6,r,2009,index.html (wedĆug stanu z 01.04.2015 r.)
15 ByĆ to medalik z wizerunkiem NajĆwiÄtszej Maryi Panny
16 PSB, op cit.
17 Nowak Z. J., Biogramy pisarzy w tomie 29 Polskiego SĆownika Biograficznego, Kwartalnik Historyczny wyd. 1-2, 1988r., s. 217
18 Radecki J. K (wydano anonimowo), Poezje Mazura, Bruksela 1844
19 PSB, op. cit.
20 Pomnik zostaĆ znienawidzony przez mieszkaĆcĂłw stolicy i nazywany byĆ âpomnikiem haĆbyâ WyraĆŒaĆ to znany ĂłwczeĆnie dwuwiersz nawiÄ zujÄ cy do wyglÄ du tego pomnika: âOsiem lwĂłw â czterech ptakĂłw, pilnuje siedmiu ĆajdakĂłwâ
Najstarszym, jak siÄ wydaje, utworem w tym zbiorze jest datowany na 1831 r. wiersz â Krakusâ W dalszej kolejnoĆci odnajdujemy ustÄp dramatyczny âSpaleniec. Wiersz na czeĆÄ krĂłla Levittouxâ, utwory: âBogini poezji do mĆodzieĆcaâ, âRozmowa fantastycznaâ, âGrabarzâ, âZaporoĆŒecâ, âMajumaâ i wspomnianÄ juĆŒ wczeĆniej powiastkÄ wojennÄ âCzerniawaâ.
âPoezje Mazuraâ jak wszystkie ksiÄ ĆŒki Radeckiego zostaĆy wydane jego wĆasnym nakĆadem. Tym razem nie uĆŒyĆ on podpisu Ja...Ka... Ra.... To sÄ poezje Mazura, a wiÄc tego, ktĂłry pochodzi z Mazowsza, z KrĂłlestwa Polskiego. Tak odnajdujemy tu kolejny pseudonim literacki Radeckiego czyli âMazurâ. Polski SĆownik Biograficzny wymienia jeszcze inne kryptonimy utoĆŒsamiane z J. K. Radeckim tj.: âRâ, âJ. K. R., Ra...â1
Nie wiadomo co miaĆo na to wpĆyw, ale po publikacji âPoezji Mazuraâ Radecki nie wydaĆ juĆŒ ĆŒadnych ksiÄ ĆŒek, jednak nadal pisaĆ okolicznoĆciowe wiersze znane jedynie z rÄkopisu. Przed wojnÄ , w zbiorach Biblioteki Narodowej, byĆy przechowywane rÄkopisy dwĂłch jego wierszy poĆwiÄconych Karolowi RĂłĆŒyckiemu, pierwszy âDnia 1-go PaĆșdziernika. 1847 r. W rocznicÄ namaszczenia Brata Wodza, w Holej kanton BĂąle-Campagne. W dniu tym wielkim, w dniu tym ĆwiÄtym...â i drugi âWiersz do Brata Karola Wodza Sprawy BoĆŒej, na dzieĆ ĆwiÄta imienia Jego napisany. Bracie Karolu TyĆ pierwszy wstÄ piĆ na Szczyt z BoĆŒym MÄĆŒem...â2
W Bibliotece JagielloĆskiej jest przechowywany rÄkopis wiersza Kazimierza Radeckiego pt. âPieĆĆ do NajĆwiÄtszej Pannyâ3. Napisany zostaĆ w Fontainebleau 15 sierpnia 1852, a dedykowany zostaĆ bliĆŒej nieznanemu Bohdanowi. UtwĂłr ten ma wymowÄ gĆÄboko religijnÄ , bez jakichkolwiek odniesieĆ do haseĆ towianizmu. Jest napisany wĆasnorÄcznie przez autora i podpisany â Kazimierz Radecki. To bodaj jedyny zachowany do naszych czasĂłw rÄkopis utworu Radeckiego. ByÄ moĆŒe szczegĂłĆowe kwerendy, zwĆaszcza w zbiorach zagranicznych, ujawniÄ jeszcze jakieĆ utwory napisane rÄkÄ Kazimierza Radeckiego.
Mimo iĆŒ omawiany autor po âPoezjach Mazuraâ nie wydaĆ najprawdopodobniej juĆŒ ĆŒadnej ksiÄ ĆŒki, to jednak jeszcze dwa jego utwory zostaĆy wydane w czasopiĆmie âPokĆosieâ. Pod nazwÄ tÄ kryje siÄ rocznik literacki wydawany w latach 1852-61 w Wielkopolsce. SpecyfikÄ tytuĆu byĆo poĆÄ czenie trzech czynnikĂłw: elitarnej zawartoĆci literackiej, regularnoĆci wydawania oraz przeznaczenia caĆkowitego dochodu ze sprzedaĆŒy na cel charytatywny4. ZaĆoĆŒycielem tego czasopisma byĆ Edmund Bojanowski. NajbliĆŒszym jego wspĂłĆpracownikiem byĆ StanisĆaw Egbert KoĆșmian, krytyk i tĆumacz, redaktor âPrzeglÄ du PoznaĆskiegoâ, ktĂłry dostarczaĆ do âPokĆosiaâ materiaĆy niewykorzystane w âPrzeglÄ dzieâ â nie tyle sĆabsze, ile nieodpowiadajÄ ce konserwatywnemu profilowi pisma.5
W âPokĆosiuâ znajdujemy dwa utwory Radeckiego: âJoanna dâArc, jej ĆŒycie i misja. (WedĆug Goerresa zebrane) przez Kazimierza Radeckiegoâ6 oraz âSzczepanowski, czyli mÄczeĆstwo ĆwiÄtego StanisĆawa. Dramat historyczny w 6 porach, przez Kazimierza Radeckiegoâ 7.
W marcu 1860 r. na Ćamach czasopisma âCzas: dodatek miesiÄczny8â, ukazaĆ siÄ jeden z ostatnich tekstĂłw Kazimierza Radeckiego. NosiĆ on tytuĆ âKoĆciuszko w Berville. Obrazek czÄstochowskiâ To opowiadanie dotyczÄ ce poszukiwania przez autora materialnych ĆladĂłw pobytu Tadeusza KoĆciuszki w Berville i Fontainebleau.
Poszukiwanie pamiÄ tek historycznych dotyczÄ cych Polski i sĆawnych PolakĂłw najprawdopodobniej zajmowaĆo Radeckiego aĆŒ do Ćmierci w 1864 roku. Polski SĆownik Biograficzny podaje, ĆŒe Radecki okoĆo 1860 wyjechaĆ do Zurychu, a zmarĆ w Genewie. NiewÄ tpliwie kwerenda w szwajcarskich archiwach mogĆaby wnieĆÄ wiele informacji na temat ostatnich lat ĆŒycia i Ćmierci omawianej postaci.
GrĂłb Kazimierza Radeckiego znajduje siÄ na cmentarzu na przedmieĆciach Zurychu zwanych Sihlfeld obok grobĂłw GuttĂłw i TowiaĆskich. Tablica nagrobna zawiera 11 nazwisk. Jako siĂłdmy wymieniony jest Radecki Kazimierz zm. 1864.
1 PSB, op. cit.
2 PodajÄ za Lewak A, WiÄckowska H., Katalog rÄkopisĂłw Biblioteki Narodowej. Zbiory Biblioteki Rapperswilskiej, tom II, Warszawa 1938, poz. 1589
3 Grzybowska J. (red.) Inventarium librorum manusciptorum Bibliothecae Iagellonicae 9001-10 000,
1982, s. 195
4 Gmerek K., âPokĆosie. Zbieranka literacka na korzyĆÄ sierotâ, Biblioteka nr 14(23), 2010, s. 179
5 TamĆŒe
6 âPokĆosieâ, R 4, 1855, s. 165
7 âPokĆosieâ, R5, 1856, s. 27
8 Czas: dodatek miesiÄczny, t. 17 (z. 3), marzec 1860, s. 421
GrĂłb Kazimierza Radeckiego (pierwszy z prawej) na cmentarzu Widikon w Zurychu znajdujÄ cym siÄ w dzielnicy Sihlfeld. (fot. Agnieszka ZieliĆska)
TytuĆem podsumowania naleĆŒy podkreĆliÄ, ĆŒe dla potrzeb niniejszego artykuĆu zostaĆo przyjÄte, ĆŒe Kazimierz Radecki, Jan Kazimierz Radecki i Jan Kanty Radecki to ta sama postaÄ, poety, patrioty, emigranta, ktĂłremu przyszĆo umieraÄ na obcej ziemi, z dala od swoich. ChoÄ od jego urodzenia minÄĆo ponad 200 lat, a od Ćmierci 150, to warto jest przypomnieÄ jego sylwetkÄ. Nie wiadomo, czy jest gdzieĆ jakaĆ jego podobizna uwieczniona na obrazie lub fotografii, jednak niech pozostanÄ w naszej pamiÄci jego wiersze, pamiÄ tki z dziejĂłw dawnej Polski, artykuĆy. Radeckiemu przyszĆo ĆŒyÄ w czasach gdy Polski nie byĆo na mapach. Jego twĂłrczoĆÄ to gĆos tÄsknoty dziecka â Polaka za matkÄ â OjczyznÄ .
Radecki jest dziĆ postaciÄ zapomnianÄ , szczegĂłlnie w okolicach, z ktĂłrych pochodziĆ. Nawet za granicÄ czuĆ siÄ Mazurem (dziĆ znaczy to tyle co Mazowszanin). W rawskim pochowani sÄ jego rodzice i rodzeĆstwo. W okolicach BiaĆej Rawskiej urodziĆ siÄ i wychowaĆ. Tu zostaĆo uksztaĆtowane jego poczucie piÄkna i umiĆowanie do historii i literatury. MusiaĆ o jednak tÄ ziemiÄ opuĆciÄ, by juĆŒ nigdy tu nie powrĂłciÄ.
OpracowaĆ PaweĆ KobyĆczak BSH
Bibliografia
ĆčrĂłdĆa rÄkopiĆmienne
Akta kancelarii Piotra Grotowskiego notariusza w Rawie Mazowieckiej, Archiwum PaĆstwowe w Grodzisku Mazowieckim.
Akta stanu cywilnego Gminy OsuchĂłw powiat Grodzisk Mazowiecki. KsiÄga UMZ 1808- 1809, Archiwum PaĆstwowe w Grodzisku Mazowieckim
Akta stanu cywilnego parafii OsuchĂłw, UMZ. âAkta Ćlubne na rok 1819â, Archiwum PaĆstwowe w Grodzisku Mazowieckim
Akta stanu cywilnego parafii Stara Rawa, UMZ, âAkta zejĆcia na 1834 rokâ, Archiwum PaĆstwowe w Ćodzi.
Hipoteka w Rawie Mazowieckiej, sygn. 224, Archiwum PaĆstwowe w Grodzisku Mazowieckim
KsiÄga Duplikat AktĂłw Stanu Cywilnego Parafii Osuchowskiej z roku 1813, Archiwum PaĆstwowe w Grodzisku Mazowieckim
Radecki Kazimierz âPieĆĆ do NajĆwiÄtszej Pannyâ, Rkp BJ 8850, Biblioteka JagielloĆska
ĆčrĂłdĆa drukowane
Bielecki R., SĆownik biograficzny oficerĂłw powstania listopadowego, T. III L-R, 1998
Chlebowski B. (red) SĆownik geograficzny KrĂłlestwa Polskiego i innych krajĂłw sĆowiaĆskich,, t. XII, Warszawa 1892
CzubiĆski A. (red.), Studia i materiaĆy do dziejĂłw Wielkopolski i Pomorza, Tom 15, wyd. 1, PWN 1983
Estreicher K., Teatra w Polsce, T 4 (oprac. K. Nowacki) , 1992
Grot Z., Dzieje sceny polskiej w Poznaniu 1792-1869, NakĆadem Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, PoznaĆ 1950
Grzybowska J. (red.) Inventarium librorum manusciptorum Bibliothecae Iagellonicae 9001-10 000, KrakĂłw1982
Gutkowski W. Przepisy i powinnoĆci kadetĂłw szkoĆy elementarnej artylerii i inĆŒynierĂłw, Warszawa 1811
Ja... Ka... Ra... (Radecki J. K.), Karykatury i wzory obyczajĂłw, PoznaĆ 1843
Ja... Ka... Ra... (Radecki J. K.), PamiÄ tki z dziejĂłw dawnej Polski, Tom 1-2, PoznaĆ 1842
Kalembka S., Towarzystwo Demokratyczne Polskie w latach 1832-1846, ToruĆ 1966
Korwin Kruczkowski S., Poczet PolakĂłw wyniesionych do godnoĆci szlacheckiej przez monarchĂłw austriackich w czasie od roku 1773 do 1918. Dalej tych osĂłb, ktĂłrym wymienieni wĆadcy zatwierdzili dawne tytuĆy ksiÄ ĆŒÄce wzglÄdnie hrabiowskie lub nadali tytuĆy hrabiĂłw lub baronĂłw, jak niemniej tych, ktĂłrym zatwierdzili staropolskie szlachectwo, LwĂłw 1935
Karwowski S., Historya Wielkiego KsiÄstwa PoznaĆskiego. T.1 1815-1852 r., PoznaĆ 1918
Kurek K., Teatr i miasto. Historia sceny polskiej w Poznaniu w latach 1782-1849, Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu, 2008
Lewak A. , WiÄckowska H., Katalog rÄkopisĂłw Biblioteki Narodowej. Zbiory Biblioteki Rapperswilskiej, Tom II, Warszawa 1938
Nowak Z. J., Biogramy pisarzy w tomie 29 Polskiego SĆownika Biograficznego, Kwartalnik Historyczny wyd. 1-2, 1988
Radecki J. K (wydano anonimowo), Poezje Mazura, Bruksela 1844
Rostworowski E. (red.), Polski SĆownik Biograficzny, tom 29, 1992
Sujkowski A. âSzkoĆy piechoty w Polsceâ (w) âKsiÄga PamiÄ tkowa 1830-29.XI-1930: szkice z dziejĂłw szkĂłĆ piechoty polskiejâ, OstrĂłw Mazowiecka 1930
WÄĆŒyk W., Historya siedmio-miesiÄcznego teatru w Poznaniu, PoznaĆ 1843
Czasopisma
âCzas: dodatek miesiÄcznyâ (red. KĆobukowski A.), t. 17 (z. 3), marzec 1860
âDemokrata Polski â pismo polemiczne broniÄ ce zasad i polityki Towarzystwa Demokratycznego Polskiegoâ (red. Darasz W). T 7, ParyĆŒ 1845
âDziennik praw tyczÄ cy siÄ nominacji urzÄdnikĂłwâ nr 4 z 1809 r
âPokĆosie: zbieranka literacka na korzyĆÄ sierotâ, R 4, PoznaĆ 1855
âPokĆosie: zbieranka literacka na korzyĆÄ sierotâ, R 5, PoznaĆ 1856
âWarszawska Gazeta Policyjnaâ nr 229 z 17 sierpnia 1851