google-site-verification=PZtIDXbZDo1iILp0n2HiGuaFtWeVckLXYeB2Cr5yCT4 Radecki Jan Kazimierz

Media SpoƂecznoƛciowe

Strona zrobiona w kreatorze stron internetowych WebWave

W kilku sƂowach o tym co robimy

Bialskie Stowarzyszenie Historyczne skupia pasjonatĂłw historii BiaƂej Rawskiej i okolic. Chcesz do nas doƂączyć zajrzyj do zakƂadki

 

Bialskie Stowarzyszenie Historyczne

ul. Mickiewicza 44/16

96-230 BiaƂa Rawska

KRS: 0000352642

NIP: 835--159-16-28

e- mail bshbr@wp.pl

Przydatne informacje

O nas

Pieczęć miejska 1918

 

Rynek bialski okres międzywojenny

 

logo550NAPIS

 

Gilly, Cron, 1802

 

Ratusz okres międzywojenny

 

logo550NAPIS

 

BiaƂa 1948

 

Panorama BiaƂej okres międzywojenny

 

logo550NAPIS

 

BIALSKIE STOWARZYSZENIE HISTORYCZNE W BIAƁEJ RAWSKIEJ

Historia BiaƂej Rawskiej

Radecki Jan Kazimierz (1813-1864) – zapomniany poeta romantyczny z Tunik.

Radecki Jan Kazimierz poeta , towiaƄczyk , wiersz na pomnik siedmiu generaƂów w warszawie na Placu Saskim
Radecki Jan Kazimierz na pomnik stawiony sƂuĆŒalcom cara pomnik siedmiu generaƂów rosyjskich, poeta, towiaƄczyk
Radecki Jan Kazimierz,Szymon Radecki geometra przysięgƂy Królestwa Polskiego ojciec Jana Kazimierza Radeckiego, akt zgonu Stara Rawa
Jan Kazimierz Radecki, Karykatury i wzory obyczajĂłw, podrĂłĆŒ serca, nieboszczka Barbara
Jan Kazimierz Radecki Pamiątki z dziejów dawnej Polski, Tadeusz Koƛciuszko, Jan III Sobieski
Radecki Jan Kazimierz Poezje Mazura, poeta romantyczny, towiaƄczyk wydano w Brukseli u Jana Nepomucena MƂodeckiego, 1844 r.
Radecki Jan Kazimierz, poeta, towiaƄczyk,  grób w Szwajcarii
Radecki Jan Kazimierz 1813-1864, na cmentarzu Widikon w Zurychu

 

Badając historię BiaƂej Rawskiej i okolic musimy, niczym detektyw, sklejać ją z maƂych fragmentĂłw, strzępĂłw informacji i ƛladĂłw w dokumentach ĆșrĂłdƂowych. Tę samą metodę badawczą musimy zastosować takĆŒe, jeƛli chcemy odnaleĆșć osoby pochodzące z tych okolic, ktĂłre wniosƂy znaczny wkƂad dla polskiej kultury. Zwykle nie pisze się o nich w podręcznikach szkolnych, bo nie są np. wieszczami narodowymi, czy najznakomitszymi w danej epoce artystami. Jednak znaleĆșć moĆŒna kilka osĂłb, ktĂłre miaƂy bliskie kontakty z twĂłrcami największego formatu, mając na nich niejako poƛredni wpƂyw. O tych największych historia pamięta, a ci mniejsi najczęƛciej zostali zapomniani, choć w czasach, w ktĂłrych ĆŒyli, znani byli w najbardziej elitarnych kręgach polskiej polityki czy kultury.  Jedną z takich postaci, pochodzących z okolic BiaƂej Rawskiej, ktĂłra godna jest przypomnienia ze względu na jej dorobek literacki, jest Jan Kazimierz Radecki.

Pamięć o nim przykryƂ kurz historii, lecz warto badając ƛlady, ktĂłre pozostawiƂ, odkryć jego sylwetkę i twĂłrczoƛć na nowo. Nie jest to jednak Ƃatwe, gdyĆŒ nikt do tej pory nie stworzyƂ pracy naukowej poƛwięconej tej postaci. Trzeba przy tym zauwaĆŒyć, ĆŒe nawet dostępne encyklopedie pomijają tę postać. Wyjątek tu stanowi Polski SƂownik Biograficzny1, ktĂłry caƂy ĆŒyciorys i opis twĂłrczoƛci J. K. Radeckiego zamyka na bez maƂa dwĂłch szpaltach, stanowiących prawie jedną stronę tekstu. Biorąc pod uwagę objętoƛć, to nie jest duĆŒo, jednak ze względu na profesjonalny i naukowy charakter PSB, ta krĂłtka notatka wydaje się pierwszym i zarazem milowym krokiem ku poznaniu ĆŒycia i twĂłrczoƛci omawianej postaci. PSB systematyzuje informacje o Radeckim i ukierunkowuje dalsze badania.

Drugim czynnikiem, poza brakiem monograficznego opracowania, utrudniającym badania nad ĆŒyciem i twĂłrczoƛcią J. K. Radeckiego, jest fakt, ĆŒe z rĂłĆŒnych przyczyn występowaƂ w kilku wariantach imienia i nazwiska, a takĆŒe wydawaƂ swoje utwory anonimowo lub pod pseudonimami, ktĂłrych uĆŒywaƂ kilka. Z tych powodĂłw naleĆŒaƂo jak się wydaje, w braku wƂasnych ustaleƄ, przyjąć koncepcje i zdanie innych autorĂłw, ktĂłrzy opisując zagadnienia związane poƛrednio z ĆŒyciem lub twĂłrczoƛcią J. K. Radeckiego, musieli rozstrzygać kwestie autorstwa utworĂłw przypisywanych Radeckiemu.

Następną okolicznoƛcią, sprawiającą duĆŒo problemĂłw, jest fakt, ĆŒe opisywana postać byƂa związana z wieloma miejscami. Nasz bohater duĆŒo podrĂłĆŒowaƂ nie tylko po Ăłwczesnym KrĂłlestwie Polskim, ale takĆŒe duĆŒo dalej, w tym do Francji i Szwajcarii, gdzie zmarƂ. Úmierć na emigracji miaƂa duĆŒy wpƂyw na to, ĆŒe zostaƂ zapomniany.

Niniejszy artykuƂ niech będzie przyczynkiem do dalszych badaƄ nad ĆŒyciem J. K. Radeckiego, ktĂłrego twĂłrczoƛć i dziaƂalnoƛci polityczna zasƂugują na uwagę i pamięć nam wspóƂczesnych.

Jan Kazimierz Radecki, jak podaje PSB, urodziƂ się 17 lutego 1813 roku w Tunikach MaƂych (powiat bƂoƄski w departamencie warszawskim). ByƂ synem ziemianina Szymona Radeckiego i Wiktorii z PawƂowskich” Tyle oficjalne naukowe ustalenia. Niby maƂo, ale wystarczająco duĆŒo, aby posiƂkując się dokumentami ĆșrĂłdƂowymi odkryć o wiele więcej.

PSB podaje niniejsze informacje na podstawie księgi chrztĂłw parafii OsuchĂłw, do ktĂłrej naleĆŒaƂa wieƛ Tuniki MaƂe. „SƂownik geograficzny KrĂłlestwa Polskiego i innych krajĂłw sƂowiaƄskich” notuje tylko jedną miejscowoƛć „Tuniki MaƂe” na Mazowszu. PozostaƂe miejscowoƛci o nazwie Tuniki znajdowaƂy się na Kresach dawnej Rzeczpospolitej, tj. Tuniki, jako przedmieƛcia miasta KrzemieƄca i Tuniki – wieƛ w powiecie kaniowskim.2 Zatem jedyna miejscowoƛć o tej nazwie znajduje się obecnie w gminie BiaƂa Rawska. Do poƂowy lat 90-tych XX wieku, Tuniki naleĆŒaƂy do parafii OsuchĂłw i dane z akt metrykalnych tej parafii są kluczowe dla dokonania wiÄ…ĆŒÄ…cych ustaleƄ dotyczących osoby J. K. Radeckiego i jego najbliĆŒszej rodziny.

W aktach powyĆŒej wskazanej parafii z 1813 roku znajdujemy akt urodzenia3 omawianej postaci. ZostaƂ on sporządzony 20 lutego 1813 roku i zawiera następującą treƛć: ZgƂaszający Szymon Radecki – ojciec, lat czterdzieƛci mający, urodzony (czyli szlachcic), dziedziczny posesor wsi Tuniki MaƂe. OkazaƂ on dziecię pƂci męskiej urodzone 17 lutego 1813 w jego domu i oƛwiadczyƂ, ĆŒe zrodzone z niego i jego ĆŒony Wiktorii z PawƂowskich i jego ĆŒyczeniem jest nadać mu imię Kazimierz. Akt zostaƂ sporządzony przez proboszcza parafii OsuchĂłw księdza Kazimierza Jarockiego peƂniącego obowiązki urzędnika stanu cywilnego Gminy Osuchowskiej. Jako ƛwiadkowie tego aktu występują: Franciszek Lisiecki lat pięćdziesiąt, posesor dziedziczny wsi DaƄkĂłw oraz Marcin Klembowski, lat pięćdziesiąt osiem, posesor dziedziczny wsi Tuniki Wielkie.

Z aktu tego wynika, ĆŒe J. K. Radecki miaƂ jedno imię chrzcielne - Kazimierz i zwykle w dokumentach uĆŒywaƂ tylko tego imienia. Trudno stwierdzić, dlaczego badacze literatury dodają mu imię Jan.

 

1 Rostworowski E. (red), Polski SƂownik Biograficzny, t. 29, 1992, s. 675-676. hasƂo Radecki Jan Kazimierz

2 SƂownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów sƂowiaƄskich, pod redakcją B. Chlebowskiego, t. XII, Warszawa 1892, s. 624-625

3 „Księga Duplikat Aktów Stanu Cywilnego Parafii Osuchowskiej z roku 1813”, nr aktu 28, Archiwum PaƄstwowe w Grodzisku Mazowieckim.

 

Z ksiąg parafialnych moĆŒemy się takĆŒe dowiedzieć kilku szczegóƂów o rodzeƄstwie Kazimierza Radeckiego. MiaƂ on dwĂłch starszych braci i przyrodnią siostrę Franciszkę Ludwikę urodzoną okoƂo 1801 roku, ktĂłra wyszƂa za mÄ…ĆŒ trzeciego sierpnia w 18191 roku za Adama TrzciƄskiego, dziedzica majątku Strzyboga w parafii Stara Rawa.

Bracia Kazimierza – Szymon i Wincenty – zmarli w 1809 r. Pierwszy – czwartego czerwca w wieku lat pięciu, drugi – dwudziestego piątego czerwca, mając trzy lata2. Akty zgonu Szymona i Wincentego podają, ĆŒe rodzina Radeckich mieszkaƂa w Tunikach pod numerem szĂłstym. ZgƂoszenia dokonaƂ ojciec zmarƂych Szymon i dziadek Wawrzyniec Radecki.

O matce Kazimierza – Wiktorii wiadomo tylko tyle, ĆŒe pochodziƂa z PawƂowskich i urodziƂa się okoƂo 1786 roku (wiek z aktu urodzenia Kazimierza). Natomiast o ojcu – Szymonie wiemy trochę więcej. ZmarƂ on trzydziestego listopada 1834 roku w Strzybodze w parafii Stara Rawa w majątku swojego zięcia Adama TrzciƄskiego. Trudno jest ustalić jego datę urodzenia z racji na brak jednoznacznego dokumentu. Akty, w ktĂłrych podany jest jego wiek prowadzą do bardzo duĆŒych rozbieĆŒnoƛci. W akcie urodzenia Kazimierza, Szymon Radecki podaje, ĆŒe ma 40 lat, co by wyznaczaƂo datę urodzin na 1773 rok. W 1830 r. w akcie urodzenia swojego wnuka Adama Wincentego TrzciƄskiego, stając jako ƛwiadek twierdzi, ĆŒe ma lat siedemdziesiąt, czyli wynikaƂoby, ĆŒe urodziƂ się w 1760 roku. Natomiast w jego akcie zgonu3 z 1834 roku napisano, ĆŒe zmarƂ w wieku osiemdziesięciu dwĂłch lat, co oznaczaƂoby narodziny w 1752 roku. Inną waĆŒną informacją zawartą w jego akcie zgonu jest ta, iĆŒ byƂ on geometrą przysięgƂym. Znanych jest kilka planĂłw i map, ktĂłre wƂasnoręcznie wykonaƂ. Warto tu wymienić mapę Babska i WĂłlki Babskiej4 z 1815 r., mapę folwarku bialskiego z 1815 roku5 oraz plan dotyczący zamiany gruntĂłw między proboszczem bialskim a dziedzicem. Plan Ăłw pochodzi z 1819 roku i nosi tytuƂ „Rysunek GruntĂłw do KoƛcioƂa w Mieƛcie BiaƂey, Obwodzie Rawskim naleĆŒÄ…cych, do zamiany na Grunta Dworskie przypadających, w Roku 1819 sporządzony”6 Plan ten powstaƂ w oparciu o miarę cheƂmiƄską, podpisany jest przez strony umowy zamiany (Aleksandra LeszczyƄskiego i księdza Ignacego Grabowskiego - proboszcza), a takĆŒe przez Szymona Radeckiego, geometrę przysięgƂego KrĂłlestwa Polskiego.

Akt zgonu Szymona Radeckiego zawiera takĆŒe informację, ĆŒe pierwszą jego ĆŒoną byƂa Gertruda z Piewkowskich (?), z ktĂłrą się rozwiĂłdƂ. Najprawdopodobniej z nią miaƂ cĂłrkę Franciszkę. Po rozwodzie oĆŒeniƂ się z Wiktorią z PawƂowskich (okoƂo 1804 roku).

Trudno jednoznacznie stwierdzić skąd Szymon Radecki przybyƂ osiedlając się w Tunikach. Nie jest do koƄca wiadome, z jakich Radeckich się wywodzi, jakiego byƂ herbu. Najprawdopodobniej byƂ herbu Godziemba7 ale brak jest na ten temat jednoznacznych informacji Niewątpliwie byƂ szlachcicem, bo tytuƂowano go „WielmoĆŒny”. O miejscu, z ktĂłrego pochodziƂ moĆŒna tylko spekulować. W akcie maĆ‚ĆŒeƄstwa Franciszki Radeckiej podaje się, ĆŒe przedstawiƂa ona metrykę z „KoƛcioƂa Przytyckiego”, a więc moĆŒe Przytyk k. Radomia? Ta okolicznoƛć wymaga dalszych badaƄ genealogicznych. Ojciec Szymona, a dziadek Kazimierza, miaƂ na imię Wawrzyniec i więcej o nim nic nie wiadomo prĂłcz tego, iĆŒ występuje jako ƛwiadek przy aktach zgonu braci Kazimierza.

W ten oto sposĂłb dokonaƂem prĂłby przedstawienia najbliĆŒszej rodziny J. K. Radeckiego. Warto podkreƛlić, ĆŒe pod względem pochodzenia spoƂecznego byƂa to przybyƂa z okolic Radomia parafia Przytyk) rodzina szlachecka rĂłĆŒniąca się od lokalnej drobnej szlachty.

Szymon Radecki jak wskazano powyĆŒej byƂ geometrą przysięgƂym i ziemia nie byƂa jego jedynym ĆșrĂłdƂem utrzymania, peƂniƂ teĆŒ funkcje publiczne8.

 

 

1 Akta stanu cywilnego parafii OsuchĂłw UMZ. „Akta ƛlubne na rok 1819”, nr aktu 5, Archiwum PaƄstwowe w Grodzisku Mazowieckim. W tymĆŒe Archiwum w zespole „Hipoteka w Rawie Mazowieckiej” przechowywana jest dokument zatytuƂowany „Wyprawa Franciszki Radeckiej” zawierający wykaz przedmiotĂłw wchodzących w skƂad wyprawy czyli osobistych i domowych przedmiotĂłw jakie cĂłrka dostawaƂa od swoich rodzicĂłw z racji maĆ‚ĆŒeƄstwa, stanowiący jej wyƂączną wƂasnoƛć.

2 Akta stanu cywilnego Gminy Osuchów powiat Grodzisk Mazowiecki. Księga UMZ 1808-1809, nr aktów 31 i 35, Archiwum PaƄstwowe w Grodzisku Mazowieckim

3 Akta stanu cywilnego parafii Stara Rawa, UMZ, „Akta zejƛcia na 1834 rok”, nr aktu 61, Archiwum PaƄstwowe w Ɓodzi.

4„Mapa wsi Babska i WĂłlki Babskiej ze wszystkimi ich przylegƂoƛciami w powiecie Rawskim w Departamencie Warszawskim leĆŒÄ…cych J. W. JĂłzefa Okęckiego Podkomorzego Warszawskiego dziedzicznego podƂug dokƂadnego na gruncie wyrysowania w R. 1815 Czerwcu” (pisownia oryginalna) Na dole mapy widnieje podpis: „Szymon Radecki Geometra przysięgƂy Xsięstwa Warszawskiego” Mapa znajduje się w AGAD w Warszawie sygn. 402 295-20

5Wspomina o nim „Detaksacja dóbr BiaƂej, Sadkowic, Ossy, Porad, Zakrzowa ze wszystkimi ich attynacjami...” AP w Kielcach sygn. 21/1560/1

6 ZespóƂ „Hipoteka w Rawie Mazowieckiej”, sygn. 224, Archiwum w Grodzisku Mazowieckim

7Por. S. Korwin Kruczkowski „Poczet PolakĂłw wyniesionych do godnoƛci szlacheckiej przez monarchĂłw austriackich w czasie od roku 1773 do 1918. Dalej tych osĂłb, ktĂłrym wymienieni wƂadcy zatwierdzili dawne tytuƂy ksiÄ…ĆŒÄ™ce względnie hrabiowskie lub nadali tytuƂy hrabiĂłw lub baronĂłw, jak niemniej tych, ktĂłrym zatwierdzili staropolskie szlachectwo”, s. 46, „Radeckich StanisƂawa i WawrzyƄca potomkom WydziaƂ Krajowy przyznaƂ herb Godziemba”

Por. Warszawska Gazeta Policyjna nr 229 z 17 sierpnia 1851 r., s. 1. „ Heroldja KrĂłlestwa Polskiego podaje do publicznej wiadomoƛci, ĆŒe w skutku jej przedstawienia, decyzją JO. Księcia Namiestnika krĂłl. 24 lipca i 15 sierpnia r. b. szlachectwo dziedziczne od przodkĂłw udowodnione JKs JakĂłbowi Godlewskiemu herbu Gozdawa: Kazimierzowi Radeckiemu herbu Godziemba i Zygmuntowi Radeckiemu tegoĆŒ herbu, w KrĂłlestwie Polskim urodzonym, a obecnie w Cesarstwie Rosyjskim zamieszkaƂym, zatwierdzonym zostaƂo...

 

8ZostaƂ mianowany Radcą Powiatowym Powiatu Rawskiego 8 kwietnia 1809 roku. (Dziennik praw tyczący się nominacji urzędników nr 4 z 1809 r. s. 277)

 

Radecki Jan Kazimierz urodzony w Tunikach koƂo BiaƂej Rawskiej poeta, towiaƄczyk

Gdy Kazimierz miaƂ 6 lat, wyszƂa za mÄ…ĆŒ jego siostra Franciszka. Od tego czasu wychowywaƂ się w swojej rodzinie jako jedynak. Porusza tą kwestie w swoim opowiadaniu „PodrĂłĆŒ serca”, wcielając się początkowo w postać Adolfa, w dalszej częƛci pisze jednoznacznie, ĆŒe gƂówny bohater to on – autor. MoĆŒna zasadnie twierdzić, ĆŒe Radecki, opisując dzieciƄstwo Adolfa, opisaƂ swoje wƂasne. To co pisze na ten temat, pokrywa się z faktami znanymi z dokumentĂłw. Nasz bohater pisze tak: „CaƂą ich (rodzicĂłw) zajmowaƂ bacznoƛć, bo caƂe tworzyƂ szczęƛcie, syn jedyny, ktĂłry juĆŒ wczeƛnie stawaƂ się dla nich pociechą. Bystry dowcip, ĆŒywe pojęcie, do nauki chęć niezmienna; gƂaskaƂy rodzicĂłw serca. Ale do tych zalet usiƂowaƂa matka jedno jeszcze doƂączyć: iĆŒby miaƂ tkliwe serce, wedƂug niej, bez tego być by nie mĂłgƂ nigdy cnotliwym czƂowiekiem.”1 I dalej pisze o swojej wczesnej edukacji: „Następnie edukacja publiczna, w niczem juĆŒ nie zmieniƂa serca maƂego Adolfka: i gdy jaka nauka odwodziƂa go od raz zamierzonego celu; on taką naukę porzucaƂ, oddając się duszą caƂą tej co by mu przyspieszaƂa biegu na drodze wiodącej wyƂącznie tylko do raz obranego zawodu. Taki sposĂłb uczenia się, czyniƂ go dziwacznym w oczach nauczycieli: jedni więc nazwali go nieukiem, inni niedbaƂym, ale ci z ktĂłrymi on się porozumiaƂ, za jenjusz2 uwaĆŒali. Charakter jego nie zgadzaƂ się ze spóƂuczni3 charakterem; bo wszyscy byli niĆŒej od niego, to nie jednaƂo mu przyjacióƂ; on teĆŒ przyjaĆșni dziecinnej nie szukaƂ , a zawsze oddany nauce, na bardzo krĂłtko od niej się oddalaƂ. Dlatego towarzysze nazywali go samotnikiem, i nie chętnie na niego patrzyli, gdy im go za wzĂłr pracy pokazywano”. Radecki pisze, ĆŒe juĆŒ od najmƂodszych lat rĂłĆŒniƂ się od swoich rĂłwieƛnikĂłw. Jedni uwaĆŒali go za dziwaka, drudzy byli nim zachwyceni. On po prostu inaczej niĆŒ inni patrzyƂ na otaczającą rzeczywistoƛć. WidziaƂ wszystko gƂębiej.

W dalszej częƛci tego opowiadania, Radecki tƂumaczy, jak odkryƂ czym dla niego jest poezja: „Adolf miaƂ myƛl bystrą, jenjalną, ale nie byƂo przestrzeni w ktĂłrej by jej loty mĂłgƂ rozwinąć. AĆŒ dopiero gdy mu stanęƂa na oczy, z caƂym wdziękĂłw urokiem, z siƂą ducha, z rajskiemi obrazy, czarowna Poezji kraina; wtedy mƂodzieniec bƂysnąƂ pod nieba Ćșrenicą, zajrzaƂ myƛlą w jego tajniki, rozpostarƂ swe loty nad ziemią wysoko; - i juĆŒ stamtąd nie wrĂłciƂ więcej, gdyĆŒ tam tylko goszcząc oddychaƂ, tam ĆŒycie byƂo dla niego.”4

J. K. Radecki jako jedynak miaƂ przejąć majątek po ojcu. Rodzice jednak widzieli, ĆŒe Kazimierz przejawia zdolnoƛci do wyĆŒszych rzeczy, dlatego teĆŒ posƂali go do szkóƂ.

Okres edukacji naszego bohatera nie zostaƂ, jak się wydaje, zbadany przez nikogo. Prawdopodobnie Kazimierz uczęszczaƂ do szkoƂy wojewĂłdzkiej KsiÄ™ĆŒy PijarĂłw w Radomiu. Co jest prawdopodobne z racji na to, iĆŒ jego rodzice przybyli z tamtych stron. Ponadto Kazimierz Radecki pojawia się jako nagradzany uczeƄ tejĆŒe szkoƂy w 1826 i 18275 r. (uczeƄ klasy II i III)

W czasie lat nauki Kazimierza Radeckiego rozpoczyna się Powstanie Listopadowe, w ktĂłrym sƂuĆŒy on jako podporucznik artylerii6. Warto tu zaznaczyć, ĆŒe w 1830 roku skoƄczyƂ zaledwie 17 lat. Zasadne jest zatem stawianie hipotezy, ĆŒe mĂłgƂ być uczniem SzkoƂy Elementarnej Artylerii i InĆŒynierii, skoro jako bardzo mƂody czƂowiek sƂuĆŒyƂ w stopniu podporucznika artylerii. Po klęsce Powstania Listopadowego zapewne juĆŒ do szkóƂ warszawskich nie mĂłgƂ uczęszczać i musiaƂ uciekać ze względu na szykany i odpowiedzialnoƛć karną, jakiej podlegali czynni uczestnicy Powstania. Co zatem dziaƂo się z Radeckim w latach 1831-41? O tym wszelkie opracowania milczą. Być moĆŒe wyjechaƂ z KrĂłlestwa Polskiego za granicę albo wrĂłciƂ do rodzicĂłw. MoĆŒliwe teĆŒ, ĆŒe podjąƂ studia na Uniwersytecie JagielloƄskim, bowiem – jak się poniĆŒej okaĆŒe – KrakĂłw, jego legendy i zabytki stawaƂy się wielokrotnie tƂem jego utworĂłw. Brak tu jest jednak wiÄ…ĆŒÄ…cych ustaleƄ.

W 1834 roku zmarƂ Szymon Radecki ojciec Kazimierza. W jego akcie zgonu napisano „w Strzybodze7 osiadƂy dziedzic wsi Galin.” Najprawdopodobniej jego ĆŒona Wiktoria rĂłwnieĆŒ tam zamieszkiwaƂa. Z aktu zgonu Szymona nie wynika, czy Kazimierz mieszkaƂ z rodzicami, czy teĆŒ nie. Wpisano tylko, ĆŒe Szymon jest ojcem Franciszki TrzciƄskiej i Kazimierza, peƂnoletnich. Na to pytanie znajdziemy natomiast pozytywną odpowiedĆș po lekturze aktu notarialnego8, dotyczącego sprzedaĆŒy dĂłbr obejmujących Galiny A i częƛć Uciąch, sporządzonego przed rawskim notariuszem Piotrem Grotowskim siĂłdmego kwietnia 1838 roku. Dokument ten wyraĆșnie stanowi, ĆŒe Kazimierz Radecki osiadƂy jest w Strzybodze, a jego matka Wiktoria mieszka razem z nim. Dlaczego więc Kazimierz posiadając dobra na Galinach i Uciąchach mieszka w Strzybodze pod Skierniewicami? OdpowiedĆș znajdziemy we wzmiankowanym juĆŒ akcie notarialnym. Jest tam napisane, ĆŒe dom w Galinach jest zupeƂnie zniszczony i wymaga naprawy. Poza tym majątek w Galinach i Uciąchach naleĆŒaƂ do jego ojca i przypadƂ mu jako spadek, a dobra w Strzybodze najprawdopodobniej juĆŒ wczeƛniej stanowiƂy jego wƂasnoƛć. Kurier Warszawski z 22 czerwca 1837 roku podaje w rubryce „przyjechali do Warszawy”, ĆŒe przybyƂ Kazimierz Radecki dziedzic ze Strzybogi9.

Wskazany akt notarialny poza tym zawiera informację, ĆŒe Radecki na sprzedawanych gruntach nie pozostawia zasiewĂłw. Akt ten takĆŒe nic nie wspomina o jakimkolwiek inwentarzu. Wynika z tego, ĆŒe Radecki sprzedaƂ majątek odziedziczony po ojcu, nabywając dom w Rawie jako zabezpieczenie finansowe dla swojej matki. Sobie pozostawiƂ 3000 zƂ w gotĂłwce otrzymanej od nabywcy. Po dokonaniu sprzedaĆŒy i przeprowadzeniu wszelkich czynnoƛci prawnych koniecznych do wpisania nabywcy jako wƂaƛciciela dĂłbr Galiny z polem na Uciąchach, Kazimierza juĆŒ nic nie trzymaƂo i mĂłgƂ w 1841 roku wyjechać do Poznania.

Na podstawie powyĆŒej wskazanych faktĂłw moĆŒna wysunąć hipotezę, ĆŒe po Powstaniu Listopadowym Radecki mĂłgƂ udać się na emigrację lub na studia poza KrĂłlestwo Polskie, aby uniknąć przeƛladowaƄ. Gdy tam przebywaƂ, nie miaƂ kto zajmować się majątkiem rodzicĂłw. MoĆŒliwe, ĆŒe z dochodĂłw uzyskanych z majątku, pomagali oni Kazimierzowi utrzymać się. Nie mĂłgƂ on natomiast wrĂłcić i przejąć dĂłbr, bo prawdopodobnie mogƂyby zostać skonfiskowane jako kara za udziaƂ w Powstaniu Listopadowym. Poza tym, najpewniej Kazimierz nie miaƂ predyspozycji do prowadzenia majątku ziemskiego, bo interesowaƂa go bardziej literatura.

Jak podaje Polski SƂownik Biograficzny, w 1841 roku Kazimierz Radecki wyjechaƂ do Poznania i przebywaƂ tam do 1844 roku. Wielkie Księstwo PoznaƄskie leĆŒaƂo poza Ăłwczesnym KrĂłlestwem Polskim i tam mĂłgƂ czuć się bezpiecznie i rozwijać literacko. Na brak pieniędzy chyba nie narzekaƂ, bo większoƛć swych publikacji wydawaƂ za wƂasne ƛrodki.

Nie moĆŒna jednak zarzucić mu lenistwa. Okres poznaƄski to czas jego największej aktywnoƛci literackiej. W tym okresie wspóƂpracowaƂ z „Tygodnikiem Literackim” i „Dziennikiem Domowym”10, a takĆŒe byƂ recenzentem „Gazety PoznaƄskiej”11. PrĂłcz tego wydawaƂ wƂasne publikacje.

Pierwszą z nich jest zbiór wydany w 1842 r. nakƂadem autora u Walentego StefaƄskiego w Poznaniu, zatytuƂowany „Polska przedchrzeƛcijaƄska opowiedziana w klechdach podƂug podaƄ ludu polskiego przez dziejopisów zebranych” (Pismo, Ja...Ka...Ra..., Tom 1). Autor zamieƛciƂ w nim przeróbki odpowiednich tekstów z ƛredniowiecznych kronik, odrzucając to, co wydawaƂo mu się zmyƛlone. W tomie tym ponadto ogƂosiƂ popularnie ujętą rozprawkę pt. „O zawiązku, wzroƛcie i ksztaƂceniu polskiej poezji”, opartą na poglądach K. BrodziƄskiego i M. Mochnackiego oraz A. W. Schlegla i F. Schillera.12

WaĆŒnym aspektem twĂłrczoƛci J. K. Radeckiego jest kult przeszƂoƛci, nawiązanie do polskiej historii, jej bohaterĂłw i dorobku kulturalnego. Warto przy tum zwrĂłcić uwagę, ĆŒe przypadƂo mu ĆŒyć w czasach, gdy Polska byƂa pod zaborami. Powstanie narodowe, w ktĂłrym braƂ udziaƂ poniosƂo klęskę, a jego skutkiem byƂy represje i dziaƂania zaborcĂłw mające na celu wynarodowienie PolakĂłw. Radeckiemu, w jego aktywnoƛci pisarskiej, przyƛwieca idea, aby ocalić skarby przeszƂoƛci, takie jak język, historię, pamięć o bohaterach. WƂaƛnie taki kontekst mają zebrane i wydane przez niego u W. StefaƄskiego „Pamiątki z dziejĂłw dawnej Polski”. W tomie I wydanym w 1842 roku, w sƂowie od wydawcy, Radecki pisze: „W piƛmie tem mojem, staraƂem się zebrać i zamieƛcić wiele spomnieƄ, ktĂłre dla serca Polaka nie przestaną być nigdy drogiemi. BƂogo byƂo mej myƛli i sercu, sƂuchając o znamienitej chwale imienia Polskiego: pochlebiam sobie ĆŒe i czytelnik, z rĂłwnem mojemu uczuciem, przebywać będzie w tym ƛwiętym PrzeszƂoƛci Polskiej przybytku.”13

W tomach I i II „Pamiątek z dziejĂłw dawnej Polski” Radecki zebraƂ teksty od XVII do XIX w., m. in. F. Birkowskiego, J. K. Rubinkowskiego, F. N. GolaƄskiego, częƛciowo przez siebie przetƂumaczone. Radecki wprost podaje, ĆŒe jest to zbiĂłr utworĂłw rĂłĆŒnych autorĂłw, ktĂłre, ze względu na język czy teĆŒ temat, warto, jego zdaniem, ocalić od zapomnienia i przekazać je przyszƂym pokoleniom. Tom I „Pamiątek
” zawiera następujące teksty: „Forma pospolitego ruszenia”, „Mowa na obronę księdza Orzechowskiego”, „Kazanie na pogrzebie Karola Chodkiewicza, miane przez Fab. Birkowskiego”, „ObchĂłd setnej rocznicy zwycięstwa Jana III. pod Wiedniem”, „ƻycie Koƛciuszki”. Tom II w caƂoƛci poƛwięcony jest krĂłlowi Janowi III Sobieskiemu. Zwiera utwĂłr „Janina albo historia o Janie III KrĂłlu Polskim” J. K. Rubinkowskiego.

DziaƂalnoƛć zbieracko-wydawnicza, to nie jedyny aspekt twĂłrczoƛci J. K. Radeckiego. PisaƂ takĆŒe utwory beletrystyczne. Wydane zostaƂy w 1843 roku, w tomie „Karykatury i wzory obyczajĂłw”. Pierwszy z zamieszczonych tam utworĂłw – „PodrĂłĆŒ serca” – ma cechy autobiograficzne. Autor, w sentymentalnej podrĂłĆŒy, przenosi czytelnika w swoje rodzinne strony, w ktĂłrych miaƂo miejsce wydarzenie bardzo waĆŒne w jego ĆŒyciu, po ktĂłrym staƂ się innym czƂowiekiem. Radecki wcielając się początkowo w postać Adolfa opisuje, jak staraƂ się o rękę pewnej panny. Jego uczucie, jak mu się wydawaƂo, zostaƂo odwzajemnione, toteĆŒ wspĂłlnie ze swoją wybranką planowali juĆŒ przyszƂe maĆ‚ĆŒeƄstwo. Niestety, jednak decyzja nie naleĆŒaƂa do mƂodych. Matka dziewczyny – sędzina, snuƂa w swojej gƂowie inne zamiary. Mimo iĆŒ panna i jej matka wyraziƂy początkowo zgodę na ƛlub, jednak termin zostaƂ odƂoĆŒony w przyszƂoƛć z powodu, iĆŒ „wyprawa jeszcze niegotowa” (choć od trzech lat leĆŒaƂa juĆŒ gotowa w kufrach). W niedƂugim czasie Adolf dowiaduje się ĆŒe ƛlubu nie będzie bo matka panny twierdzi, iĆŒ ten jest dla jej cĂłrki za biedny. Panna, będąc pod silnym wpƂywem matki, rĂłwnieĆŒ Ƃatwo rezygnuje z maĆ‚ĆŒeƄstwa z Adolfem.

W treƛci utworu autor zwierza się czytelnikowi, ĆŒe Adolf to on sam. Jednak, jak twierdzi, nie moĆŒna między tymi postaciami postawić znaku rĂłwnoƛci, bowiem Adolfa juĆŒ nie ma. Adolf, pod wpƂywem zawodu miƂosnego, doznaƂ przemiany wewnętrznej i jest juĆŒ innym czƂowiekiem. Adolf byƂ tkliwy i to go zgubiƂo, autor staƂ się nieczuƂy i silny. Ten utwĂłr jest bardzo osobisty dla Radeckiego. Analizując go, moĆŒemy poznać wiele szczegóƂów z ĆŒycia autora, mających duĆŒe znaczenie dla zrozumienia jego twĂłrczoƛci.

Drugim utworem ze zbioru „Karykatury i wzory obyczajĂłw” jest opowiadanie „Nieboszczka Barbara”. Radecki przenosi czytelnika tym razem w czasy pierwszej poƂowy XVI wieku, na dwĂłr krĂłla Zygmunta Starego. KrĂłl zleca Twardowskiemu, uznawanemu za czarnoksiÄ™ĆŒnika, przywoƂanie jego zmarƂej ĆŒony Barbary. W tle tych wydarzeƄ ma miejsce tragiczny romans cĂłrki Twardowskiego – Halki, z mƂodym szlachcicem Tarnowskim. Opowiadanie to, prĂłcz pokazania rĂłĆŒnych moralnych wyborĂłw, wskazuje kilka faktĂłw historycznych, zwƂaszcza, ĆŒe do opowiadania tego doƂączone są przypisy omawiające postacie i miejsca oraz tƂo polityczne wydarzeƄ, ktĂłre wspomniane są w opowiadaniu.

W okresie poznaƄskim (1841-44) Radecki wydawaƂ swoje ksiÄ…ĆŒki pod kryptonimem „Ja... Ka... Ra...”. To wƂaƛnie w kręgach poznaƄskich byƂ znany jako Jan Kazimierz Radecki albo Jan Kanty Radecki. Te dwie formy przewijają się w tych samych kręgach jego aktywnoƛci kulturalnej. Większoƛć autorĂłw uĆŒywa tych dwĂłch form zamiennie. Dalszych badaƄ wymagają okolicznoƛci, dla ktĂłrych Kazimierz Radecki od czasĂłw poznaƄskich zacząƂ uĆŒywać imienia Jan, a takĆŒe dlaczego znany jest takĆŒe jako Jan Kanty Radecki?

 

1 Ja... Ka... Ra... (Radecki J. K.), Karykatury i wzory obyczajów, PoznaƄ 1843, s. 46 i nast.

2 geniusz

3 wspóƂuczniów

4 Ja... Ka... Ra... (Radecki J. K.), Karykatury i wzory obyczajĂłw, op. cit.

5 Por. Monitor Warszawski nr 101 z 21 sierpnia 1826; Gazeta Polska nr 231 z 23 sierpnia 1927.

6 Bielecki R., SƂownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, T. III L-R, 1998, s. 361. Autor umieszcza omawianą postać jako Radecki Jan Kazimierz Teofil.

7 W 1830 Szymon mieszka jeszcze w Tunikach MaƂych (akt chrztu Adama Wincentego TrzciƄskiego sporządzony w parafii Osuchów).

8 Akta kancelarii Piotra Grotowskiego notariusza w Rawie Mazowieckiej, Archiwum PaƄstwowe w Grodzisku Mazowieckim. Kazimierz Radecki sprzedaje Tomaszowi Ɓuszczewskiemu za 9000 zƂ dobra Galiny A i Uciąchy C, odziedziczone po swoim ojcu Szymonie. W ramach rozliczenia, Ɓuszczewski oddaje Radeckiemu dom z ogrodem w Rawie przy ulicy Konstancji 247 oszacowany na 6000 zƂ, a resztę ma spƂacić gotĂłwką w ratach. Wiktoria Radecka zrzekƂa się doĆŒywocia na dobrach Galiny w zamian za ustanowienie tego prawa na nieruchomoƛci w Rawie. Kazimierz Radecki nie byƂ wpisany w księgach hipotecznych jako wƂaƛciciel, dlatego miaƂ w ciągu roku uporządkować sprawy spadkowe tak, aby byƂ wpisany w księgi jako wƂaƛciciel i aby moĆŒliwe staƂo się przeniesienie prawa wƂasnoƛci na Tomasz Ɓuszczewskiego.

9 Kurier Warszawski nr 162 z 22 czerwca 1837.

10 PSB, op. cit.

11 Estreicher K., Teatra w Polsce, T 4, (oprac. K. Nowacki), 1992, s. 1061

12 PSB, op. cit.

13 Ja... Ka... Ra... (Radecki J. K.), Pamiątki z dziejów dawnej Polski, PoznaƄ 1842, Tom 1, s. V

 

OprĂłcz wspóƂpracy z poznaƄskimi gazetami, pracy zbieracko-wydawniczej i tworzenia wƂasnych utworĂłw, Radecki związany byƂ z poznaƄską elitą kulturalną. Jako znany w mieƛcie literat, wszedƂ w poƂowie marca 1843 roku w skƂad Opieki Teatralnej1, ktĂłrej celem byƂo powstanie osobnej sceny polskiej w Poznaniu, bowiem istniejąca dotychczas pod kierunkiem Anczyca, zbytnio ulegaƂa pruskiej cenzurze. Do tego wƂaƛcicielem przedsiębiorstwa teatralnego byƂ Prusak Vogt, znany ze swojej chciwoƛci kosztem poziomu przedstawieƄ. Zadaniem Opieki Teatralnej byƂo pozyskanie funduszy, znalezienie i wyremontowanie budynku teatralnego oraz starania o kierownika nowego teatru, co w sumie miaƂo skutkować otworzeniem Teatru z początkiem 1844 roku. Opieka Teatralna podzielona byƂa na dwa wydziaƂy: administracyjny i estetyczny. Do tego drugiego naleĆŒaƂ wƂaƛnie J. K. Radecki, ktĂłry jednoczeƛnie peƂniƂ funkcję staƂego sekretarza.2

DziaƂania Opieki Teatralnej i osĂłb wspóƂpracujących zmierzające do utworzenia staƂej sceny polskiej, miaƂy charakter nie tylko administracyjny. 30 czerwca 1843 roku wystąpili oni w przygotowanej przez siebie inscenizacji3 „Mnicha” J. Korzeniowskiego. W spektaklu tym wystąpiƂ tylko jeden zawodowy aktor, pozostali byli amatorami. WƛrĂłd nich byƂ Jan Kazimierz Radecki. Widownia Teatru miejskiego byƂa caƂkowicie zapeƂniona, a spektakl wywoƂaƂ gwaƂtowne i spontaniczne reakcje publicznoƛci, lecz nie wiadomo, czy byƂo to zasƂugą poziomu i walorĂłw artystycznych spektaklu, czy teĆŒ zdecydowaƂ o tym aspekt towarzyski tego wydarzenia4.

W czasie swojego pobytu w Poznaniu Radecki miaƂ oĆŒenić się z panną Le Bon (Polką przybyƂą z ParyĆŒa), ale brak jest o tym fakcie bliĆŒszych informacji. Podobno obdarzona byƂa niepospolitą urodą i znakomitym talentem scenicznym, przy tym wyksztaƂcona, mĂłwiąca piękną polszczyzną, odznaczająca się wdziękiem niewieƛcim i obejƛciem salonowym.5

Radecki w ostatnim okresie swojej bytnoƛci w Wielkopolsce, pod koniec 1843 roku, przybywaƂ u Malczewskiego w StrzeĆŒewku, co uwidoczniƂ wpisaniem do jego sztambucha wiersza pod tytuƂem „Czerniawa”6.

W 1844 roku Radecki wyjechaƂ do Francji i osiadƂ w ParyĆŒu. Pierwszego wrzeƛnia tegoĆŒ roku wstąpiƂ do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. TegoĆŒ roku (29 paĆșdziernika) zostaƂ powoƂany do komisji mającej na celu niesienie pomocy polskim uciekinierom z KrĂłlestwa, internowanych wiosną tego roku w Magdeburgu po częƛciowym odnowieniu między rządami Prus i Rosji umowy o wydaniu zbiegĂłw.7 Gazeta „Demokrata Polski” donosiƂa: „Los tych nowych towarzyszy naszej niedoli jest bardzo smutny, bez znajomoƛci języka, bez szczegóƂowych usposobieƄ i bez ĆŒadnych zasobĂłw, w naszym jedynie wspóƂczuciu pokƂadają nadzieje zapobieĆŒenia nędzy jaka ich otacza”8. Wspomniana komisja zaapelowaƂa do rodakĂłw o datki na pomoc dla przybyƂych uchodĆșcĂłw. Apel spotkaƂ się z doƛć ĆŒywym odzewem. Nowi wspóƂtowarzysze otrzymali prawie cztery i póƂ tysiąca9 frankĂłw pomocy. Radecki wpƂaciƂ na ten cel ze swych prywatnych ƛrodkĂłw 2 franki10. Pieniądze zostaƂy przeznaczone na wyĆŒywienie i ulokowanie przybyƂych, a takĆŒe na znalezienie im zatrudnienia. Czwartego Maja 184511 roku komisja zƂoĆŒyƂa sprawozdanie przed Sekcją ParyĆŒ TDP, po czym się rozwiązaƂa. W okresie, w ktĂłrym J. K. Radecki byƂ czƂonkiem tejĆŒe komisji, mieszkaƂ w ParyĆŒu pod adresem: rue St. Dominique d’Enfer 1012. Pod koniec 1844 roku kandydowaƂ w wyborach do Centralizacji TDP, w ktĂłrych otrzymaƂ tylko dwa gƂosy.13

J. K. Radecki 9 lutego 1845 wstępuje do KoƂa Sprawy BoĆŒej14, zaƂoĆŒonego przez Andrzeja TowiaƄskiego. Szesnastego maja tegoĆŒ roku Adam Mickiewicz wręczyƂ mu medal Sprawy15. Za wstąpienie do TowiaƄczykĂłw, zostaje 22 marca 1845 roku na mocy wyroku Sądu Bratniego wydalony z TDP16. „Radecki byƂ prawowiernym towiaƄczykiem, co ujawniƂo się np. w jego rozmowie z Mickiewiczem przed 2 wrzeƛnia 1846 r. Poeta w owym czasie byƂ juĆŒ krytyczny wobec Mistrza Andrzeja. Nie przeszkodziƂo to Radeckiemu pozostawać z Mickiewiczem w niejakiej zaĆŒyƂoƛci, np. podczas wakacji w 1851 r.”17. Po podziale KoƂa Sprawy BoĆŒej Radecki pozostaƂ przy TowiaƄskim w bliskich kontaktach.

Początkowy okres emigracji J. K Radeckiego Ƃączy się z wydaniem jego najbardziej znanej publikacji, a mianowicie wydanych anonimowo w Brukseli w 1844 roku u J. N MƂodeckiego „Poezji Mazura”18. Przez zbieĆŒnoƛć tematyczną i naƛladownictwo, niektĂłrzy badacze literatury (Estreicher) przypisywali „ Poezje Mazura” jak i inne utwory podpisane Ja... Ka...Ra... Ryszardowi BerwiƄskiemu.19 ZbiĂłr ten zawiera 16 utworĂłw napisanych od 1831 do 1844 roku. Nawiązują one do osobistych przeĆŒyć autora oraz wydarzeƄ historycznych. Choć Radecki przystąpiƂ do KoƂa Sprawy BoĆŒej dopiero w 1845 roku, to w utworach chronologicznie najpĂłĆșniejszych widać juĆŒ jego zainteresowanie tym prądem ideowym (ƛwiat duchĂłw). Do takich wƂaƛnie wierszy naleĆŒy pierwszy z nich pt. „Do MƂodej Braci na rok 1844”. W kolejnym utworze pt. „Kolęda” rĂłwnieĆŒ moĆŒna znaleĆșć pierwiastki towianistyczne w postaci porĂłwnania Polski do Chrystusa. Dalej „Poezje Mazura” zawierają utwory „Nowe Jeruzalem. Psalm” i „Szwajcarka”. Następnie zamieszczony zostaƂ dramat w dwĂłch odsƂonach pt. „DoĆŒynki”, ktĂłrego akcja dzieje się w KrĂłlestwie Polskim po Powstaniu Listopadowym, a w dalszej kolejnoƛci zamieszczony jest wiersz patriotyczny „Dumania Wędrowca na Wawelu gĂłrze”. Po nim znajduje się bodaj najbardziej znany utwĂłr J. K. Radeckiego „Na pomnik stawiony sƂuĆŒalcom cara, polegƂym w dniu 29 listopada”. UtwĂłr dotyczy odsƂoniętego na Placu Saskim w Warszawie w 1841 r. pomnika siedmiu oficerĂłw-lojalistĂłw, polegƂych 29 listopada 183020.

 

 

1 Kurek K., Teatr i miasto. Historia sceny polskiej w Poznaniu w latach 1782-1849, Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu 2008, s. 238

2 Por. WÄ™ĆŒyk W., Historya siedmio-miesięcznego teatru w Poznaniu, PoznaƄ 1843, s. 51

3 Kurek K., op. cit., s. 248

4 Por. tamĆŒe

5 Karwowski S., Historya Wielkiego Księstwa PoznaƄskiego. T.1 1815-1852 r., PoznaƄ 1918 s. 533; Grot Z., Dzieje sceny polskiej w Poznaniu 1792-1869,NakƂadem Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, 1950, s. 173

6 CzubiƄski A. (red), Studia i materiaƂy do dziejów Wielkopolski i Pomorza, Tom 15, wyd. 1, PWN 1983 s. 156

7 Por. Kalembka S, Towarzystwo Demokratyczne Polskie w latach 1832-1846, ToruƄ 1966, s. 223

8 Demokrata Polski T 7, s. 54

9 Kalembka S. op. cit. s. 223

10 Demokrata Polski T. 7, s. 72 (trzecia lista wpƂat)

11 Kalembka S. op. cit. s. 223

12 Demokrata Polski T 7, s. 54

13 PSB, op. cit.

14. ByƂa to organizacja o charakterze filozoficzno- religijnym i politycznym. ZaƂoĆŒona przez uwaĆŒanego za proroka Andrzeja TowiaƄskiego, zyskiwaƂa począwszy od lat 40-tych XIX wieku duĆŒÄ… liczbę zwolennikĂłw, zwƂaszcza wƛrĂłd polonii ale nie tylko. Towianizm gƂosiƂ wyĆŒszoƛć ducha nad ciaƂem, moĆŒliwoƛć doskonalenia ducha przez przyjmowanie kolejnych wcieleƄ (podobieƄstwo do reinkarnacji). StawiaƂ takĆŒe tezę, ĆŒe wszelka siƂa pochodzi ze ƛwiata duchĂłw. Fundamentem misji TowiaƄskiego byƂa praktyczna naprawa ĆŒycia moralnego. W kwestii odzyskania przez Polskę niepodlegƂoƛci sprzeciwiaƂ się walce zbrojnej jako niezgodnej z ewangeliczna miƂoƛcią bliĆșniego. GƂosiƂ natomiast nowy patriotyzm jako miƂoƛć braterską nawet do wroga. Przez takie postawienie sprawy, towiaƄczycy byli zwalczani i krytykowani przez inne organizacje polonijne i nie tylko.

Informacja na podstawie bloga dr Agnieszki ZieliƄskiej „CaƂa prawda o towianizmie” http://towianizm.bloog.pl/kat,0,m,6,r,2009,index.html (wedƂug stanu z 01.04.2015 r.)

15 ByƂ to medalik z wizerunkiem Najƛwiętszej Maryi Panny

16 PSB, op cit.

17 Nowak Z. J., Biogramy pisarzy w tomie 29 Polskiego SƂownika Biograficznego, Kwartalnik Historyczny wyd. 1-2, 1988r., s. 217

18 Radecki J. K (wydano anonimowo), Poezje Mazura, Bruksela 1844

19 PSB, op. cit.

20 Pomnik zostaƂ znienawidzony przez mieszkaƄcĂłw stolicy i nazywany byƂ „pomnikiem haƄby” WyraĆŒaƂ to znany Ăłwczeƛnie dwuwiersz nawiązujący do wyglądu tego pomnika: „Osiem lwĂłw – czterech ptakĂłw, pilnuje siedmiu ƂajdakĂłw”

 

Najstarszym, jak się wydaje, utworem w tym zbiorze jest datowany na 1831 r. wiersz „ Krakus” W dalszej kolejnoƛci odnajdujemy ustęp dramatyczny „Spaleniec. Wiersz na czeƛć krĂłla Levittoux”, utwory: „Bogini poezji do mƂodzieƄca”, „Rozmowa fantastyczna”, „Grabarz”, „ZaporoĆŒec”, „Majuma” i wspomnianą juĆŒ wczeƛniej powiastkę wojenną „Czerniawa”.

„Poezje Mazura” jak wszystkie ksiÄ…ĆŒki Radeckiego zostaƂy wydane jego wƂasnym nakƂadem. Tym razem nie uĆŒyƂ on podpisu Ja...Ka... Ra.... To są poezje Mazura, a więc tego, ktĂłry pochodzi z Mazowsza, z KrĂłlestwa Polskiego. Tak odnajdujemy tu kolejny pseudonim literacki Radeckiego czyli „Mazur”. Polski SƂownik Biograficzny wymienia jeszcze inne kryptonimy utoĆŒsamiane z J. K. Radeckim tj.: „R”, „J. K. R., Ra...”1

Nie wiadomo co miaƂo na to wpƂyw, ale po publikacji „Poezji Mazura” Radecki nie wydaƂ juĆŒ ĆŒadnych ksiÄ…ĆŒek, jednak nadal pisaƂ okolicznoƛciowe wiersze znane jedynie z rękopisu. Przed wojną, w zbiorach Biblioteki Narodowej, byƂy przechowywane rękopisy dwĂłch jego wierszy poƛwięconych Karolowi RĂłĆŒyckiemu, pierwszy „Dnia 1-go PaĆșdziernika. 1847 r. W rocznicę namaszczenia Brata Wodza, w Holej kanton BĂąle-Campagne. W dniu tym wielkim, w dniu tym ƛwiętym...” i drugi „Wiersz do Brata Karola Wodza Sprawy BoĆŒej, na dzieƄ ƛwięta imienia Jego napisany. Bracie Karolu Tyƛ pierwszy wstąpiƂ na Szczyt z BoĆŒym MÄ™ĆŒem...”2

W Bibliotece JagielloƄskiej jest przechowywany rękopis wiersza Kazimierza Radeckiego pt. „PieƛƄ do Najƛwiętszej Panny”3. Napisany zostaƂ w Fontainebleau 15 sierpnia 1852, a dedykowany zostaƂ bliĆŒej nieznanemu Bohdanowi. UtwĂłr ten ma wymowę gƂęboko religijną, bez jakichkolwiek odniesieƄ do haseƂ towianizmu. Jest napisany wƂasnoręcznie przez autora i podpisany – Kazimierz Radecki. To bodaj jedyny zachowany do naszych czasĂłw rękopis utworu Radeckiego. Być moĆŒe szczegóƂowe kwerendy, zwƂaszcza w zbiorach zagranicznych, ujawnią jeszcze jakieƛ utwory napisane ręką Kazimierza Radeckiego.

Mimo iĆŒ omawiany autor po „Poezjach Mazura” nie wydaƂ najprawdopodobniej juĆŒ ĆŒadnej ksiÄ…ĆŒki, to jednak jeszcze dwa jego utwory zostaƂy wydane w czasopiƛmie „PokƂosie”. Pod nazwą tą kryje się rocznik literacki wydawany w latach 1852-61 w Wielkopolsce. Specyfiką tytuƂu byƂo poƂączenie trzech czynnikĂłw: elitarnej zawartoƛci literackiej, regularnoƛci wydawania oraz przeznaczenia caƂkowitego dochodu ze sprzedaĆŒy na cel charytatywny4. ZaƂoĆŒycielem tego czasopisma byƂ Edmund Bojanowski. NajbliĆŒszym jego wspóƂpracownikiem byƂ StanisƂaw Egbert KoĆșmian, krytyk i tƂumacz, redaktor „Przeglądu PoznaƄskiego”, ktĂłry dostarczaƂ do „PokƂosia” materiaƂy niewykorzystane w „Przeglądzie” – nie tyle sƂabsze, ile nieodpowiadające konserwatywnemu profilowi pisma.5

W „PokƂosiu” znajdujemy dwa utwory Radeckiego: „Joanna d’Arc, jej ĆŒycie i misja. (WedƂug Goerresa zebrane) przez Kazimierza Radeckiego”6 oraz „Szczepanowski, czyli męczeƄstwo Úwiętego StanisƂawa. Dramat historyczny w 6 porach, przez Kazimierza Radeckiego” 7.

W marcu 1860 r. na Ƃamach czasopisma „Czas: dodatek miesięczny8”, ukazaƂ się jeden z ostatnich tekstów Kazimierza Radeckiego. NosiƂ on tytuƂ „Koƛciuszko w Berville. Obrazek częstochowski” To opowiadanie dotyczące poszukiwania przez autora materialnych ƛladów pobytu Tadeusza Koƛciuszki w Berville i Fontainebleau.

Poszukiwanie pamiątek historycznych dotyczących Polski i sƂawnych PolakĂłw najprawdopodobniej zajmowaƂo Radeckiego aĆŒ do ƛmierci w 1864 roku. Polski SƂownik Biograficzny podaje, ĆŒe Radecki okoƂo 1860 wyjechaƂ do Zurychu, a zmarƂ w Genewie. Niewątpliwie kwerenda w szwajcarskich archiwach mogƂaby wnieƛć wiele informacji na temat ostatnich lat ĆŒycia i ƛmierci omawianej postaci.

Grób Kazimierza Radeckiego znajduje się na cmentarzu na przedmieƛciach Zurychu zwanych Sihlfeld obok grobów Guttów i TowiaƄskich. Tablica nagrobna zawiera 11 nazwisk. Jako siódmy wymieniony jest Radecki Kazimierz zm. 1864.

 

1 PSB, op. cit.

2 Podaję za Lewak A, Więckowska H., Katalog rękopisów Biblioteki Narodowej. Zbiory Biblioteki Rapperswilskiej, tom II, Warszawa 1938, poz. 1589

3 Grzybowska J. (red.) Inventarium librorum manusciptorum Bibliothecae Iagellonicae 9001-10 000,

1982, s. 195

4 Gmerek K., „PokƂosie. Zbieranka literacka na korzyƛć sierot”, Biblioteka nr 14(23), 2010, s. 179

5 TamĆŒe

6 „PokƂosie”, R 4, 1855, s. 165

7 „PokƂosie”, R5, 1856, s. 27

8 Czas: dodatek miesięczny, t. 17 (z. 3), marzec 1860, s. 421

 

Grób Kazimierza Radeckiego (pierwszy z prawej) na cmentarzu Widikon w Zurychu znajdującym się w dzielnicy Sihlfeld. (fot. Agnieszka ZieliƄska)

TytuƂem podsumowania naleĆŒy podkreƛlić, ĆŒe dla potrzeb niniejszego artykuƂu zostaƂo przyjęte, ĆŒe Kazimierz Radecki, Jan Kazimierz Radecki i Jan Kanty Radecki to ta sama postać, poety, patrioty, emigranta, ktĂłremu przyszƂo umierać na obcej ziemi, z dala od swoich. Choć od jego urodzenia minęƂo ponad 200 lat, a od ƛmierci 150, to warto jest przypomnieć jego sylwetkę. Nie wiadomo, czy jest gdzieƛ jakaƛ jego podobizna uwieczniona na obrazie lub fotografii, jednak niech pozostaną w naszej pamięci jego wiersze, pamiątki z dziejĂłw dawnej Polski, artykuƂy. Radeckiemu przyszƂo ĆŒyć w czasach gdy Polski nie byƂo na mapach. Jego twĂłrczoƛć to gƂos tęsknoty dziecka – Polaka za matką – Ojczyzną.

Radecki jest dziƛ postacią zapomnianą, szczegĂłlnie w okolicach, z ktĂłrych pochodziƂ. Nawet za granicą czuƂ się Mazurem (dziƛ znaczy to tyle co Mazowszanin). W rawskim pochowani są jego rodzice i rodzeƄstwo. W okolicach BiaƂej Rawskiej urodziƂ się i wychowaƂ. Tu zostaƂo uksztaƂtowane jego poczucie piękna i umiƂowanie do historii i literatury. MusiaƂ o jednak tę ziemię opuƛcić, by juĆŒ nigdy tu nie powrĂłcić.

 

OpracowaƂ PaweƂ KobyƂczak BSH

 

 

Bibliografia

 

 

ĆčrĂłdƂa rękopiƛmienne

 

Akta kancelarii Piotra Grotowskiego notariusza w Rawie Mazowieckiej, Archiwum PaƄstwowe w Grodzisku Mazowieckim.

Akta stanu cywilnego Gminy Osuchów powiat Grodzisk Mazowiecki. Księga UMZ 1808- 1809, Archiwum PaƄstwowe w Grodzisku Mazowieckim

Akta stanu cywilnego parafii Osuchów, UMZ. „Akta ƛlubne na rok 1819”, Archiwum PaƄstwowe w Grodzisku Mazowieckim

Akta stanu cywilnego parafii Stara Rawa, UMZ, „Akta zejƛcia na 1834 rok”, Archiwum PaƄstwowe w Ɓodzi.

Hipoteka w Rawie Mazowieckiej, sygn. 224, Archiwum PaƄstwowe w Grodzisku Mazowieckim

Księga Duplikat Aktów Stanu Cywilnego Parafii Osuchowskiej z roku 1813, Archiwum PaƄstwowe w Grodzisku Mazowieckim

Radecki Kazimierz „PieƛƄ do Najƛwiętszej Panny”, Rkp BJ 8850, Biblioteka JagielloƄska

 

ĆčrĂłdƂa drukowane

 

Bielecki R., SƂownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, T. III L-R, 1998

Chlebowski B. (red) SƂownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów sƂowiaƄskich,, t. XII, Warszawa 1892

CzubiƄski A. (red.), Studia i materiaƂy do dziejów Wielkopolski i Pomorza, Tom 15, wyd. 1, PWN 1983

Estreicher K., Teatra w Polsce, T 4 (oprac. K. Nowacki) , 1992

Grot Z., Dzieje sceny polskiej w Poznaniu 1792-1869, NakƂadem Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, PoznaƄ 1950

Grzybowska J. (red.) Inventarium librorum manusciptorum Bibliothecae Iagellonicae 9001-10 000, KrakĂłw1982

Gutkowski W. Przepisy i powinnoƛci kadetĂłw szkoƂy elementarnej artylerii i inĆŒynierĂłw, Warszawa 1811

Ja... Ka... Ra... (Radecki J. K.), Karykatury i wzory obyczajów, PoznaƄ 1843

Ja... Ka... Ra... (Radecki J. K.), Pamiątki z dziejów dawnej Polski, Tom 1-2, PoznaƄ 1842

Kalembka S., Towarzystwo Demokratyczne Polskie w latach 1832-1846, ToruƄ 1966

 Korwin Kruczkowski S., Poczet PolakĂłw wyniesionych do godnoƛci szlacheckiej przez monarchĂłw austriackich w czasie od roku 1773 do 1918. Dalej tych osĂłb, ktĂłrym wymienieni wƂadcy zatwierdzili dawne tytuƂy ksiÄ…ĆŒÄ™ce względnie hrabiowskie lub nadali tytuƂy hrabiĂłw lub baronĂłw, jak niemniej tych, ktĂłrym zatwierdzili staropolskie szlachectwo, LwĂłw 1935

Karwowski S., Historya Wielkiego Księstwa PoznaƄskiego. T.1 1815-1852 r., PoznaƄ 1918

Kurek K., Teatr i miasto. Historia sceny polskiej w Poznaniu w latach 1782-1849, Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu, 2008

Lewak A. , Więckowska H., Katalog rękopisów Biblioteki Narodowej. Zbiory Biblioteki Rapperswilskiej, Tom II, Warszawa 1938

Nowak Z. J., Biogramy pisarzy w tomie 29 Polskiego SƂownika Biograficznego, Kwartalnik Historyczny wyd. 1-2, 1988

Radecki J. K (wydano anonimowo), Poezje Mazura, Bruksela 1844

Rostworowski E. (red.), Polski SƂownik Biograficzny, tom 29, 1992

Sujkowski A. „SzkoƂy piechoty w Polsce” (w) „Księga Pamiątkowa 1830-29.XI-1930: szkice z dziejów szkóƂ piechoty polskiej”, Ostrów Mazowiecka 1930

WÄ™ĆŒyk W., Historya siedmio-miesięcznego teatru w Poznaniu, PoznaƄ 1843

 

 

Czasopisma

 

„Czas: dodatek miesięczny” (red. KƂobukowski A.), t. 17 (z. 3), marzec 1860

„Demokrata Polski – pismo polemiczne broniące zasad i polityki Towarzystwa Demokratycznego Polskiego” (red. Darasz W). T 7, ParyĆŒ 1845

„Dziennik praw tyczący się nominacji urzędników” nr 4 z 1809 r

„PokƂosie: zbieranka literacka na korzyƛć sierot”, R 4, PoznaƄ 1855

„PokƂosie: zbieranka literacka na korzyƛć sierot”, R 5, PoznaƄ 1856

„Warszawska Gazeta Policyjna” nr 229 z 17 sierpnia 1851

 

 

Radecki Jan Kazimierz