Rozmieszczenie gniazd rodowych szlachty polskiej w XVI w. w okolicach Białej Rawskiej na podstawie prac Wittyga i Bonieckiego.
Mapa gniazd rodowych szlachty ziemi rawskiej zawarta w pracy Wittyga, jeśli chodzi o okolice Białej Rawskiej ma kilka nieścisłości dotyczących położenia miejscowości. Poniżej naniesiono gniazda rodowe na aktualną mapę tych terenów.
Mapa gniazd rodowych szlachty polskiej ziemi rawskiej w XVI wieku. (fragment). (Wittyg W., Rozsiedlenie i gniazda rodowe szlachty ziemi rawskiej w wieku XVI, Kraków 1911)
Pierwotnie szlachta – to potomkowie dawnych rycerzy, którzy otrzymywali własność ziemską w zamian za służbę wojskową pieszą lub konną na rzecz księcia lub króla. Na otrzymanych ziemiach zakładane były wsie i folwarki. Rozrodzeni potomkowie rycerza tworzyli ród legitymujący się tym samym herbem. Członkowie rodu również otrzymywali od księcia lub króla ziemię na prawie lennym i zakładali własne siedziby (gniazda), od nazw których tworzyli swoje nazwiska. W ten sposób rozrodzony ród rycerski stawał się wspólnotą szlachecką pochodząca od wspólnego przodka, legitymującą się tym samym herbem, lecz używającą różnych nazwisk.
W okolicach Białej Rawskiej znajduje się największe w Polsce skupisko gniazd rodowych szlachty herbu Trzaska. Rozsiedlona była wokół dawnego grodu bialskiego, z największym zagęszczeniem na północy, co jak podkreślają badacze miało znaczenie ściśle militarne. W razie ataku nieprzyjaciela na Białą, mieli oni obowiązek jak najszybciej pospieszyć temu grodowi z pomocą.
Nie wiadomo, kiedy Trzaskowie przybyli w okolice Białej Rawskiej, lecz znany jest przywilej Siemowita IV z 1404 roku, w którym książę przyznaje członkom tego rodu różne przywileje, wymieniając ich z imienia i wskazując ich siedziby. Już wtedy wokół Białej Trzaskowie byli w Rosławowicach, Szwejkach, Białej, Zakrzewie, Niemirowicach, Chojnacie, Gołyniu, Paplinie.
Z czasem szlachta ta jeszcze bardziej się rozrodziła, zakładając nowe gniazda rodowe, np. Podsędkowice, Błażejewice, Niemirowice, Narty i inne.
Drugim znaczniejszym rodem, którego gniazda występują w okolicach Białej był ród Półkozów, przybyły najpewniej z okolic Opoczna. Ród ten osiedlał się na skraju ziemi rawskiej i czerskiej. Tu dał początek takim rodzinom jak Pachowscy, Wilscy Dańkowscy, czy Żurawscy.
Trzecim rodem osiadłym w okolicach Białej Rawskiej pod względem liczebności byli Prusowie, którzy byli rozrodzeni na całym Mazowszu. Lokalna szlachta z tej familii pieczętowała się herbem Prus III. Już w 1415 roku niejaki Maczko z Tomików naganiony w szlachectwie, dowodził na rokach w Lublinie, że jest z rodu Prusów i ma zawołanie Napora. Poza Tunikami ród ten zajmował Kawęczynek, Uciachy i Podlesie.
Z innych rodów warto wymienić Radwanów osiedlonych w Babsku (Gotard z Babska, później z Rybna, urzędnik na dworze Siemowita V), Rawiczów czy Lubiczów.
Cechą charakterystyczną szlachty mazowieckiej było jej rozdrobnienie. Pierwotne nadania uczynione przez księcia czy króla, dzielone były między potomków. Doprowadziło to do sytuacji, w której w jednej wsi siedziało kilka rodzin szlacheckich, które nie miały służby i same prowadziły swoje małe gospodarstwa. Dalsze rozdrobnienie przyczyniało się do chłopienia wielu rodzin szlacheckich. Taka degradacja szlachty pociągała za sobą również upadek obyczajów. Jędrzej Święcicki w swym dziele „Topografia – czyli opis Mazowsza” wydanym przez jego synów w 1634 roku, pisze o szlachcie bialskiej takie słowa: „Biała podlega prawom ruskiego biskupa chełmskiego. Wśród bardziej odległych Mazowszan słynie ona nie z wielkości czy ogłady, której tam nie ma w ogóle, lecz z okolicznych rozbojów. Szlachta tamtejsza należy do najgorszego stanu i jako taka przez lekkomyślność i zuchwalstwo skłonna jest popełnić każdy występek. Jest też postrachem dla bogatszych i warcholi się między sobą w nieujarzmionej swobodzie, mordach i podpaleniach.”
Należy przypuszczać, że relacja Święcickiego była trochę przejaskrawiona, jednak można zauważyć, że ten dawny wojowniczy charakter, upór i swoiste poczucie honoru w narodzie szlacheckim pozostały, przyczyniając się do różnych konfliktów (np. krwawe spory o przysłowiową miedzę). Oczywiście takie skrajne postawy były głośne, ale nie powszechne. Szlachta z okolic Białej starała się wieść spokojne życie, uczestnicząc w miarę możliwości w życiu politycznym ziemi rawskiej, piastując lokalne urzędy i funkcje, czy też jeżdżąc na sejmiki. Nieliczni tylko zasiadali w Senacie lub pełnili ważne godności kościelne.
Opracowania naukowe i herbarze poświęcają uwagę tylko niektórym rodzinom i osobom, tym, którzy wyróżniali się wysokim, urzędem godnością, czy też znacznym majątkiem. Znikoma ilość dokumentów źródłowych sprawia, że pamięć o wielu rodzinach szlacheckich, które wywodzą się z okolic Białej Rawskiej jest szczątkowa, lub nawet znikoma. Jedyne co pozostało to nazwisko pochodzące od miejscowości będącej niegdyś siedzibą gniazda rodowego.
BIALSKIE STOWARZYSZENIE HISTORYCZNE W BIAŁEJ RAWSKIEJ
Pieczęć miejska 1918
Rynek bialski okres międzywojenny
logo550NAPIS
Gilly, Cron, 1802
Ratusz okres międzywojenny
logo550NAPIS
Biała 1948
Panorama Białej okres międzywojenny
logo550NAPIS
Przydatne informacje
Bialskie Stowarzyszenie Historyczne
ul. Mickiewicza 44/16
96-230 Biała Rawska
KRS: 0000352642
NIP: 835--159-16-28
e- mail bshbr@wp.pl
Bialskie Stowarzyszenie Historyczne skupia pasjonatów historii Białej Rawskiej i okolic. Chcesz do nas dołączyć zajrzyj do zakładki
W kilku słowach o tym co robimy
Strona zrobiona w kreatorze stron internetowych WebWave
Media Społecznościowe
Moderator strony
Paweł Kobyłczak