google-site-verification=PZtIDXbZDo1iILp0n2HiGuaFtWeVckLXYeB2Cr5yCT4
Rozmieszczenie gniazd rodowych szlachty polskiej w XVI w. w okolicach Białej Rawskiej

Rozmieszczenie gniazd rodowych szlachty polskiej w XVI w. w okolicach Białej Rawskiej na podstawie prac Wittyga i Bonieckiego. 

ZOBACZ WIĘKSZY ROZMIAR

Rozmieszczenie gniazd rodowych szlachty polskiej w XVI w. w okolicach Białej Rawskiej

Mapa gniazd rodowych szlachty ziemi rawskiej zawarta w pracy Wittyga, jeśli chodzi o okolice Białej Rawskiej ma kilka nieścisłości dotyczących położenia miejscowości. Poniżej naniesiono gniazda rodowe na aktualną mapę tych terenów.

Mapa gniazd rodowych szlachty polskiej ziemi rawskiej w XVI wieku. (fragment). (Wittyg W., Rozsiedlenie i gniazda rodowe szlachty ziemi rawskiej w wieku XVI, Kraków 1911)

Pierwotnie szlachta – to potomkowie dawnych rycerzy, którzy otrzymywali własność ziemską w zamian za służbę wojskową pieszą lub konną na rzecz księcia lub króla. Na otrzymanych ziemiach zakładane były wsie i folwarki. Rozrodzeni potomkowie rycerza tworzyli ród legitymujący się tym samym herbem. Członkowie rodu również otrzymywali od księcia lub króla ziemię na prawie lennym i zakładali własne siedziby (gniazda), od nazw których tworzyli swoje nazwiska. W ten sposób rozrodzony ród rycerski stawał się wspólnotą szlachecką pochodząca od wspólnego przodka, legitymującą się tym samym herbem, lecz używającą różnych nazwisk.

W okolicach Białej Rawskiej znajduje się największe w Polsce skupisko gniazd rodowych szlachty herbu Trzaska. Rozsiedlona była wokół dawnego grodu bialskiego, z największym zagęszczeniem na północy, co jak podkreślają badacze miało znaczenie ściśle militarne. W razie ataku nieprzyjaciela na Białą, mieli oni obowiązek jak najszybciej pospieszyć temu grodowi z pomocą.

Nie wiadomo, kiedy Trzaskowie przybyli w okolice Białej Rawskiej, lecz znany jest przywilej Siemowita IV z 1404 roku, w którym książę przyznaje członkom tego rodu różne przywileje, wymieniając ich z imienia i wskazując ich siedziby. Już wtedy wokół Białej Trzaskowie byli w Rosławowicach, Szwejkach, Białej, Zakrzewie, Niemirowicach, Chojnacie, Gołyniu, Paplinie.

Z czasem szlachta ta jeszcze bardziej się rozrodziła, zakładając nowe gniazda rodowe, np. Podsędkowice, Błażejewice, Niemirowice, Narty i inne.

Drugim znaczniejszym rodem, którego gniazda występują w okolicach Białej był ród Półkozów, przybyły najpewniej z okolic Opoczna. Ród ten osiedlał się na skraju ziemi rawskiej i czerskiej. Tu dał początek takim rodzinom jak Pachowscy, Wilscy Dańkowscy, czy Żurawscy.

Trzecim rodem osiadłym w okolicach Białej Rawskiej pod względem liczebności byli Prusowie, którzy byli rozrodzeni na całym Mazowszu. Lokalna szlachta z tej familii pieczętowała się herbem Prus III. Już w 1415 roku niejaki Maczko z Tomików naganiony w szlachectwie, dowodził na rokach w Lublinie, że jest z rodu Prusów i ma zawołanie Napora. Poza Tunikami ród ten zajmował Kawęczynek, Uciachy i Podlesie.

Z innych rodów warto wymienić Radwanów osiedlonych w Babsku (Gotard z Babska, później z Rybna, urzędnik na dworze Siemowita V), Rawiczów czy Lubiczów.

Cechą charakterystyczną szlachty mazowieckiej było jej rozdrobnienie. Pierwotne nadania uczynione przez księcia czy króla, dzielone były między potomków. Doprowadziło to do sytuacji, w której w jednej wsi siedziało kilka rodzin szlacheckich, które nie miały służby i same prowadziły swoje małe gospodarstwa. Dalsze rozdrobnienie przyczyniało się do chłopienia wielu rodzin szlacheckich. Taka degradacja szlachty pociągała za sobą również upadek obyczajów. Jędrzej Święcicki w swym dziele „Topografia – czyli opis Mazowsza” wydanym przez jego synów w 1634 roku, pisze o szlachcie bialskiej takie słowa: „Biała podlega prawom ruskiego biskupa chełmskiego. Wśród bardziej odległych Mazowszan słynie ona nie z wielkości czy ogłady, której tam nie ma w ogóle, lecz z okolicznych rozbojów. Szlachta tamtejsza należy do najgorszego stanu i jako taka przez lekkomyślność i zuchwalstwo skłonna jest popełnić każdy występek. Jest też postrachem dla bogatszych i warcholi się między sobą w nieujarzmionej swobodzie, mordach i podpaleniach.”

Należy przypuszczać, że relacja Święcickiego była trochę przejaskrawiona, jednak można zauważyć, że ten dawny wojowniczy charakter, upór i swoiste poczucie honoru w narodzie szlacheckim pozostały, przyczyniając się do różnych konfliktów (np. krwawe spory o przysłowiową miedzę). Oczywiście takie skrajne postawy były głośne, ale nie powszechne. Szlachta z okolic Białej starała się wieść spokojne życie, uczestnicząc w miarę możliwości w życiu politycznym ziemi rawskiej, piastując lokalne urzędy i funkcje, czy też jeżdżąc na sejmiki. Nieliczni tylko zasiadali w Senacie lub pełnili ważne godności kościelne.

Opracowania naukowe i herbarze poświęcają uwagę tylko niektórym rodzinom i osobom, tym, którzy wyróżniali się wysokim, urzędem godnością, czy też znacznym majątkiem. Znikoma ilość dokumentów źródłowych sprawia, że pamięć o wielu rodzinach szlacheckich, które wywodzą się z okolic Białej Rawskiej jest szczątkowa, lub nawet znikoma. Jedyne co pozostało to nazwisko pochodzące od miejscowości będącej niegdyś siedzibą gniazda rodowego.

Rozmieszczenie gniazd rodowych szlachty polskiej w XVI w. w okolicach Białej Rawskiej. Trzaskowie, Półkozice, Prus II,

Rozmieszczenie i gniazda rodowe szlachty okolic Białej Rawskiej w XVI w.

Historia Białej Rawskiej

BIALSKIE STOWARZYSZENIE HISTORYCZNE W BIAŁEJ RAWSKIEJ

Pieczęć miejska 1918

 

Rynek bialski okres międzywojenny

 

logo550NAPIS

 

Gilly, Cron, 1802

 

Ratusz okres międzywojenny

 

logo550NAPIS

 

Biała 1948

 

Panorama Białej okres międzywojenny

 

logo550NAPIS

 

O nas

Przydatne informacje

Bialskie Stowarzyszenie Historyczne

ul. Mickiewicza 44/16

96-230 Biała Rawska

KRS: 0000352642

NIP: 835--159-16-28

e- mail bshbr@wp.pl

Bialskie Stowarzyszenie Historyczne skupia pasjonatów historii Białej Rawskiej i okolic. Chcesz do nas dołączyć zajrzyj do zakładki

 

W kilku słowach o tym co robimy

Strona zrobiona w kreatorze stron internetowych WebWave

Media Społecznościowe

Moderator strony

Paweł Kobyłczak